بررسى نگرش مذهبى دانش آموزان دختر دبیرستان هاى شهر تهران

مه سیما پورشهریارى

مهرانگیز شعاع کاظمى

چکیده

براى انجام این پژوهش 4 منطقه (در قسمت هاى شمال، جنوب، غرب و شرق) از مناطق 20 گانه آموزش و پرورش شهر تهران در سال تحصیلى 83ـ 82 با استفاده از نمونه گیرى خوشه اى به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. از بین مناطق یادشده تعداد 609 دانش آموز دختر در پایه هاى تحصیلى مختلف (اول تا سوم) به پرسشنامه نگرش سنج پاسخ گفتند. هدف از تحقیق مزبور این بود که علاوه بر پدیده نگرش مذهبى، به بررسى رابطه وضعیت اقتصادى، پایه تحصیلى، میزان تحصیلات والدین، و الگوهاى مورد ارائه با نگرش مذهبى نیز پرداخته شود.

در بخش شیوه هاى آمارى از آمار توصیفى و استنباطى (T وابسته و تحلیل واریانس یک طرفه ANOVA) تجزیه و تحلیل استفاده شد. بر اساس نتایج به دست آمده تفاوت معنادارى بین پایه هاى تحصیلى و نگرش مذهبى، وضعیت اقتصادى خانواده و نگرش مذهبى، الگوهاى مورد ارائه، میزان سواد والدین و دو نوع نگرش ذهنى و عملى مشاهده شد. بدین صورت که دانش آموزان پایه اول نسبت به پایه هاى دوم و سوم از نگرش مذهبى قوى ترى برخوردار بودند. همچنین خانواده هایى که از طبقات اقتصادى و اجتماعى پایین جامعه محسوب مى شدند نگرش مذهبى مثبت ترى داشتند; چرا که دین را به صورت عملى وارد زندگى خود کرده اند، ولى طبقات اقتصادى بالا جز به صورت تشریفاتى با دین سر و کار ندارند و از نگرش مذهبى ضعیف ترى نیز برخوردار مى باشند.

در پایان سعى گردیده با ارائه توصیه هاى کاربردى نقش دین را در زندگى روزمره نوجوانان پر رنگ تر سازیم; زیرا به نظر مى رسید بخش عمده کاستى ها مربوط به روش آموزش دینى مى باشد که آنان را در ارائه طریق دچار سردرگمى مى کند و از این رو، هر روز به ابزارى نو براى حل مشکلات خود متوسل مى شوند.

مقدّمه

کدام فلسفه است که چرایى زندگى را توضیح مى دهد؟ به تعبیر نیچه «هرکس چرایى زندگى را یافته است با هر چگونه اى خواهد ساخت.» روشن است که جز شناخت راهى که آفریدگار یکتا به انسان ارائه کرده است، همه مشمول نقصان خواهند بود و این فقط شعار ما نیست و در تحلیل بسیارى از روان شناسان مانند ویلیام جیمز، اریک فروم و یونگ نیز آمده است; به طور مثال، فروم (1950) در کتاب روان کاوى و دین مى نویسد: «نیاز دینى یعنى نیاز به یک الگوى جهت گیرى و مرجعى براى اعتقاد و ایمان. هیچ کس را نمى توان یافت که فاقد این نیاز باشد.»

فروم همانند یونگ در تحلیل عوارض ناشى از پیروى از مکاتب غیرخدایى اعتقاد دارد که جامعه صنعتى غرب، انسان را از فطرت خود دور کرده و پیدایش بسیارى از مشکلات را، که سالیوان آن ها را مشکلات زندگى مى نامد، ناشى از نپرداختن به دین الهى مى داند.¹

نقش الگوها در رشد و انسجام شخصیت انسان انکارناپذیر و یکى از ابزارهاى مهم تربیتى است. انسان الگوطلب است، به دنبال الگوها حرکت مى کند، مى آموزد، تقلید مى کند و به آن ها دل مى بندد و چگونه بودن خود را رقم مى زند. عناصر انسانى پیرامون او مثل والدین، مربیان، شخصیت هاى هنرى، ورزشى، علمى و فرهنگى مى توانند الگوى فرد در مراحل مختلف زندگى باشند. این الگوها نقش تربیتى مهمى دارند; زیرا اگر ضعیف و دروغین و یا دچار انحراف باشند نقش تخریبى غیرقابل انکارى را در ساختار روانى و شکل گیرى شخصیت انسان خواهند داشت. از این رو، الگوهاى سالم، کامل و پویا از نظر تربیتى و اخلاقى اهمیتى به سزا در رشد صحیح روانى، رفتارى و شخصیتى انسان دارند.

امروز بیش از هر زمان دیگر نیازمند تفکر و اندیشه در باب تأثیرگذارى تقیّدات دینى بر تمامى امور انسانى، به ویژه مسائل عاطفى و روحى، هستیم. بسیارى از اندیشمندان و صاحب نظران بر این باورند که مذهب تأثیر انکارناپذیرى بر سلامت روح و جسم و دیگر ابعاد زندگى بشر دارد.

دستورات اسلام پیرامون بهداشت جسم و روان و سایر امور، کامل ترین فرامین است، به گونه اى که طبقه بندى رفتار از نظر اسلام متأثر از مفاهیم بهنجار و نابهنجار است و تا زمانى که سلامت و بهنجارى اعتقادى حاصل نشود، سلامت روانى هم حاصل نمى شود و مى توان گفت که این دو به طور اجمال رفتار فرد مقید و پایبند را نشان مى دهند; یعنى رفتار سالم و بهنجار با تمامى معانى آن.

اهداف تحقیق

مهم ترین هدف این تحقیق بررسى نگرش مذهبى دانش آموزان دختر دبیرستان هاى شهر تهران و رابطه آن با طبقه اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى و نیز الگوهاى مورد ارائه به دانش آموزان مى باشد. به طور خلاصه مى توان گفت که قصد بر این است تا رابطه بین نگرش مذهبى و عوامل مؤثر در این زمینه مورد بررسى قرار گیرد. در همین زمینه اهداف زیر مدّنظر مى باشد:

1. بررسى رابطه بین نگرش مذهبى و وضعیت اقتصادى خانواده;

2. بررسى رابطه بین نگرش مذهبى و میزان تحصیلات والدین;

3. بررسى رابطه بین نگرش مذهبى و پایه هاى تحصیلى دانش آموزان;

4. بررسى رابطه بین نگرش مذهبى و الگوهاى مورد ارائه به دانش آموزان;

5. بررسى رابطه بین نگرش مذهبى به صورت ذهنى و عملى.

فرضیات تحقیق

فرضیات تحقیق عبارتند از:

1. بین نگرش مذهبى به صورت ذهنى و عملى تفاوت وجود دارد.

2. بین میزان تحصیلات والدین و نگرش مذهبى رابطه وجود دارد.

3. بین نگرش مذهبى و پایه تحصیلى رابطه وجود دارد.

4. بین نگرش مذهبى و الگوهاى مورد ارائه به دانش آموزان از طریق رسانه هاى گروهى رابطه وجود دارد.

5. بین وضعیت اقتصادى خانواده و نگرش مذهبى دانش آموزان رابطه وجود دارد.

پیشینه تحقیق

تغییر در نگرش

نگرش ها دو نقش اصلى دارند. از یک سو، نسبتاً پایدارند; براى مثال، فردیت هر کس و اینکه او در تمامى عمر خویش همان است که هست ناشى از همین نقش مى باشد.

از سوى دیگر، نگرش ها مى توانند دگرگون شوند، اما دگرگونى آن ها نسبتاً به کندى و از طریق ساز و کارهایى که قابل بررسى هستند انجام مى گیرد. بدین ترتیب، معلوم مى شود که چگونه یک فرد در عین آنکه در همه عمرش خود را حفظ مى کند مى تواند دگرگون شده و با وضعیت هاى اجتماعى و شرایط تازه زندگى انطباق حاصل نماید; او مى تواند در یک موقعیت عقیده اى داشته باشد و در موقعیتى دیگر عقیده اى متفاوت با آن. به عبارتى دیگر، در جامعه اى که به سرعت در حال تغییر است، افراد باید خود را با تغییر هماهنگ کنند و میان نگرش هاى عمیق خود و تغییرات سریع جامعه سازش پدید آورند; یعنى نسبت به موقعیتى آگاهى پیدا کرده و آن را بپذیرند.²

نظریه هاى تغییر نگرش

در روان شناسى اجتماعى موضوع تغییر نگرش در چارچوب چهار الگو مورد بحث قرار گرفته است. این چهار دسته عبارتند از: الگوهاى یادگیرى با جهت گیرى محرک ـ پاسخى، الگوهاى شناختى شامل الگوى قضاوت اجتماعى، الگوهاى هماهنگى شناختى و بالاخره الگوهاى کارکردى که تا حدودى جنبه بینابین الگوهاى یادگیرى محرک ـ پاسخى و شناختى را مورد توجه قرار داده اند.

مذهب و نوجوانى

در دوران نوجوانى رشد فکرى و عقلى نوجوان افزایش یافته و آگاهى و جهان بینى او نسبتاً وسیع تر مى شود. اصولا توجه نوجوان به مسائل ماوراء طبیعى بیشتر جلب شده و علاقمند مى شود که از مسائل آن سوى پرده طبیعت آگاهى پیدا کرده و از دنیاى معنویات، جهان آخرت و ایده آل هاى اخلاقى باخبر شود. از نظر قلبى و احساسى نیز، تمایل او متوجه زیبایى هاى معنوى مى شود. پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در این رابطه مى فرمایند: «به شما درباره نوجوانان به نیکى سفارش مى کنم که آن ها دلى رقیق تر و قلبى فضیلت پذیرتر دارند.»³

فضیلت دوستى و خیرخواهى نوجوانان گاه دامنه گسترده ترى پیدا مى کند و میل به اصلاح جهان در آنان افزایش مى یابد. در این هنگام ایده آل هاى اخلاقى تمام وجود نوجوانان را مسخر مى کند. اگر این اراده و تمایل اخلاقى در جهت مطلوب هدایت شود زمینه ساز رشد و حرکت نوجوان مى گردد.

موریس دبس (M. Debes) روان شناس و مربى معروف فرانسوى مى گوید: در حدود 15 تا 17 سالگى جوانان با نداى تقدیس به لرزه درمى آیند و آرزو دارند که جهان را از نو تشکیل داده و عدالت مطلق را حکمفرا نمایند. به نظر وى سن 16 سالگى سنى است که معمولا آدمى در آن یا ایمان خود را از دست مى دهد و یا آن را نگاه مى دارد.⁴

در همین زمینه تحقیقات کوهن (Kohen) و آرنولد (Arnold) نشان داد که میزان اعتقادات مذهب در سنین 12 تا 15 سالگى بیشتر است و در سن 18 سالگى کاهش مى یابد. به عقیده این محققان خانواده و اجتماع در تثبیت اعتقادات مذهبى نقش بسیار مهمى به عهده دارند و نوجوانان به شدت تحت تأثیر خصوصیات اخلاقى خانواده، محیط و گروه همسالان قرار مى گیرند. بیابانگرد در این رابطه پس از بررسى 623 خانواده تهرانى نتیجه اى مانند تحقیقات کوهن و آرنولد به دست آورد. از نتایج این پژوهش استنباط مى شود که نوجوانان بیش از جوانان به مذهب علاقه دارند و هر چه طبقه اقتصادى، اجتماعى بالاتر مى رود عقیده مذهبى سست تر مى شود.⁵

اگر متخصصان بخواهند در بهداشت روانى انسان و سرانجام در کمک به آسایش، آرامش و خوشبختى وى قدمى مثبت بردارند راهى جز یارى گرفتن از دین، در پیش رو ندارند. رشد و پیشرفت علم و تکنولوژى بر وحشت، اضطراب و نگرانى هاى انسان خواهد افزود و بى اعتمادى و بدبینى و ضعف روحى و شخصیت همواره او را در عذاب و شکنجه هاى روانى قرار خواهد داد و بشر روى آرامش و خوشبختى را نخواهد دید.⁶

از آن رو که اساسى ترین مسئله در شخصیت انسان سالم تعهد دینى و مذهبى است، کوئینگ (Koening) معتقد است: دیندارى درونى (قلبى) در هنگام اضطراب و افسردگى به کمک وى مى شتابد.⁷

داشتن معنا و هدف در زندگى، احساس تعلق داشتن به منبعى والا، امیدوارى به کمک به یارى خداوند در شرایط مشکل زاى زندگى، برخوردارى از حمایت هاى اجتماعى و حمایت روحانى همگى از جمله منابعى هستند که افراد مذهبى با برخوردارى از آن ها مى توانند در مواجهه با حوادث فشارزاى زندگى آسیب کمترى را متحمل شوند.

به طور کلى، مذهب در تمام عواملى که مى توانند نقش مؤثرى در استرش داشته باشند از قبیل: ارزیابى موقعیت، ارزیابى شناختى خود فرد، فعالیت هاى مقابله و منابع حمایتى نقش کاهش دهنده دارد.

طرح تحقیق

در کل، طرح تحقیق یک روش توصیفى را دنبال مى کند. ابتدا منظور بررسى نگرش مذهبى مى باشد که با استفاده از یک روش پیمایشى این کار صورت پذیرفت.

سپس در مرحله دوم با در نظر گرفتن هدف تحقیق که به دست آوردن علل این گرایش و یا عدم گرایش است، از یک طرح تحقیق علّى استفاده شده است.

جامعه آمارى

جامعه مورد تحقیق عبارت است از کلیه دانش آموزان دختر دبیرستان هاى شهر تهران در پایه تحصیلى اول تا سوم که در سال تحصیلى 83ـ82 مشغول به تحصیل بوده اند.

روش نمونه گیرى و انتخاب نمونه

در این تحقیق از شیوه نمونه گیرى خوشه اى استفاده شده است; بدین صورت که از بین مناطق 20 گانه آموزش و پرورش شهر تهران، ابتدا به صورت تصادفى 4 منطقه در قطب هاى شمال، جنوب، شرق و غرب انتخاب گردیدند (مناطق 1، 2، 8 و 16). سپس از بین دبیرستان هاى موجود در هر منطقه 2 دبیرستان به طور تصادفى انتخاب شد و از هر دبیرستان 2 کلاس در پایه هاى اول تا سوم انتخاب و در بین دانش آموزان کلاس ها پرسشنامه اجرا شد و در مجموع از هر منطقه 152 دانش آموز انتخاب شدند که کل نمونه مورد آزمایش 608 نفر مى باشند.

ابزار تحقیق

آزمون نگرش سنج مذهبى

این آزمون در سال 78 ـ 1376 توسط دکتر خدایارى و چند تن از همکاران ایشان با 44 ماده با مقیاس 5 درجه اى لیکرت ساخته شده بود. ولى بر اساس اهداف پژوهش و بر اساس یک Pilotانجام شده، تغییرى در این مقیاس ها داده شد; به این صورت که مقیاس 5 گزینه اى به 4 گزینه تغییر یافت (گزینه حد وسط حذف گردید.) علاوه بر این، در پایان نگرش سنج نیز با توجه به اهداف تحقیق سؤالاتى اضافه گردید تا بر اساس آن بتوان به ارزیابى عوامل مؤثر در تقویت یا کمرنگ شدن نگرش مذهبى پرداخت.

نحوه اجراى پرسشنامه

براى اجراى پرسشنامه از دانش آموزان خواسته شد تا بر اساس میل و رغبت خود در این طرح شرکت نمایند. به این دلیل از هر کلاس 40 نفرى حدود 20 نفر به طور داوطلب در امر پاسخگویى به پرسشنامه ها همکارى کردند و هیچ پرسشنامه خالى دیده نشد.

در این پژوهش براى شناخت روابط بین متغیرهاى مورد مطالعه، از شاخص هاى آمار توصیفى و استنباطى استفاده شد; آمار توصیفى همچون: فراوانى، درصد، نمودارها و ضریب همبستگى; و آمار استنباطى همچون: آزمون t وابسته، تحلیل واریانس یک راهه Anova و آزمون تعقیبى شفه.

تجزیه و تحلیل آمارى

جدول شماره (1) درصد فراوانى دانش آموزان گروه نمونه مناطق مختلف

مناطق مختلف آموزشى	فراوانى	درصد
1	144	6/23
2	169	4/27
8	150	4/24
16	138	7/22
بدون شرح	7	9/2
کل	609	0/100

بر اساس نتایج به دست آمده دانش آموزان منطقه 2 با 169 نفر و 4/27% داراى بیشترین تعداد و دانش آموزان منطقه 16 با 138 نفر و 7/22% داراى کمترین تعداد بوده اند.

جدول شماره (2) فراوانى و درصد پایه هاى تحصیلى دانش آموزان گروه نمونه

رشته تحصیلى	فراوانى	درصد
سال اول	124	0/22
سال دوم	237	38
سال سوم	248	40
کل	609	0/100

رابطه بین تحصیلات والدین و نگرش مذهبى

جدول شماره (3) آزمون تحلیل واریانس یک طرفه بین دانش آموزانى که پدرانشان داراى تحصیلات مختلف مى باشند و تفاوت در نگرش مذهبى

منابع واریانس ـ شاخص هاى آمارى	درجه آزادى	مجموعه مجذورات	میانگین مجذورات	نسبت F	احتمالF
واریانس بین گروهى	4	5933/5	3983/1	9276/6	00/0
واریانس درون گروهى	574	8605/115	2018/0
مجموع	578	4538/121

 

چون F محاسبه شده (92/6=F) از (24/3= F) جدول با 578 و 4= df بزرگتر است، بنابراین نتیجه مى گیریم که سطح تحصیلات پدر مى تواند عامل تفاوت در گرایشات مذهبى باشد.

سایر گروه ها تفاوت معنادارى در عامل نگرش مذهبى با یکدیگر نداشته اند.

جدول شماره (4) نتایج تحلیل واریانس یک طرفه بین دانش آموزان داراى مادر با تحصیلات مختلف در عامل نگرش مذهبى

منابع پراکندگى	درجه آزادى	مجموعه مجذورات	میانگین مجذورات	نسبت F	احتمال P
واریانس بین گروهى	4	7930/3	9483/0	6342/4	0011/0
واریانس درون گروهى	578	2708/118	2046/0
کل	582	0639/122

بر اساس نتایج به دست آمده چون مقدار (63/4=F) محاسبه شده از (24/3=F) جدول با 578 و 4=df بزرگتر است، بنابراین بین میانگین هاى دانش آموزان فوق الذکر در عامل نگرش مذهبى متفاوت معنادارى وجود دارد.

جدول شماره (5) (به منظور سنجش دقیق تر اختلاف بین گروه ها از آزمون تعقیبى شفه استفاده شده است.)

میانگین	گروه ها	4	5	3	2	1
6528/2	4
7384/2	5
8677/2	3	*
9291/2	2	*	*
9626/2	1	*

بر اساس نتایج به دست آمده بین میانگین دانش آموزان داراى پدر با تحصیلات لیسانس، فوق لیسانس و فوق دیپلم با دانش آموزان داراى پدر دیپلم، سیکل و بى سواد در عامل نگرش مذهبى تفاوت معنادارى وجود داشته است.

رابطه بین وضعیت اقتصادى خانواده و نگرش مذهبى

جدول شماره (6) تحلیل واریانس یک طرفه مربوط به سطح درآمد و عامل نگرش مذهبى

منابع پراکندگى	درجه آزادى	مجموعه مجذورات	میانگین مجذورات	نسبت F	احتمال P
واریانس بین گروهى	3	4345/2	8115/0	0686/4	0071/0
واریانس درون گروهى	534	5058/106	1994/0

بر اساس نتایج به دست آمده چون (06/4=F) محاسبه شده از (24/3=F) جدول با 534 و 3= df بزرگتر است، بنابراین نتیجه مى گیریم که تفاوت معنادارى بین گروه ها مشاهده مى شود; یعنى اینکه عامل درآمد مى تواند سبب تغییر نگرش مذهبى شود.

جدول شماره (7) (بر اساس تست تعقیبى شفه)

میانگین	گروه	3	4	2	1
7586/2	3
7741/2	4
8688/2	2
9188/2	1	*

بین درآمد گروه 3 و 1، یعنى سطح درآمد 100ـ70 هزار تومان و 160 به بالاتر تفاوت معنادارى در عامل نگرش مذهبى وجود دارد. در سایر گروه ها تفاوت معنادارى مشاهده نشده است.

رابطه بین الگوهاى مورد ارائه و نگرش مذهبى

جدول شماره (8) همبستگى بین الگوهاى مورد ارائه و نگرش مذهبى

همبستگى بین الگوهاى موردارائه و میزان مذهبى بودن	سطح معنى دارىP	میزان همبستگىr
الگوهاى مورد ارائه و مذهبى بودن	001/0	65%

با توجه به نتایج به دست آمده و سطح معنادارى 001/0 و 65%=r مى توان نتیجه گرفت که همبستگى معنادارى بین الگوهاى مورد ارائه به دانش آموزان و میزان مذهبى بودن وجود دارد و فرض صفر رد و فرض تحقیق پذیرفته مى شود.

بحث و نتیجه گیرى

در کل با توجه به نتایج به دست آمده از این پژوهش و پژوهش هاى مشابه مى توان نتیجه گرفت که تعارضات موجود بین آموزش و تربیت دینى خانواده ها با جامعه بزرگ تر (مدرسه، صدا و سیما و سینما) سبب تغییر نگرش و بعضاً سبب فاصله گرفتن و یا بیراهه رفتن دانش آموزان مى گردد. منطبق و همسو شدن تربیت دینى خانواده ها با جامعه بزرگ تر براى همرنگ شدن با جامعه در بسیارى اوقات موجبات سردرگمى نوجوان را فراهم مى سازد; زیرا نوجوان و خانواده او معتقدند نباید از اجتماع فاصله بگیرند; چرا که در غیر این صورت جزء اقلیت مى شوند. در همین زمینه پیشنهاد مى گردد اطلاع رسانى صورت گیرد و سعى شود تا جایى که ممکن است از ارائه شیوه هاى دوگانه و متضاد پرهیز گردد، تکالیفى مناسب با سن دانش آموز از او انتظار داشته باشند و از سخت گیرى بیهوده اجتناب گردد. تربیت دینى با ملاطفت و نرمش و نه خشونت و اجبار صورت بگیرد. سعى شود تا دانش آموز و نوجوان از خاطرات و تجارب خوب و مثبتى در زمینه تربیت و آموزش دینى برخوردار گردد، به علایق نوجوان توجه و احترام کافى شود و در موقع مناسب به اصلاح طرز تفکر و نگرش او پرداخته شود، ابتدا طرز تفکر او مورد پذیرش قرار گیرد و سپس در صورت نیاز، به اصلاح و یا نفى نگرش او پرداخته شود. نوجوان راه لذت بردن از نعمات دنیوى را بیاموزد تا از این طریق به لذایذ معنوى نیز معتقد گردد. به دانش آموزان کمک شود تا معتقدات دینى خود را با عمل همسو سازند و این جمله بهترین راهنماى آنان باشد که انسان هاى سعادتمند افکار و کردارشان با هم همسو و هم جهت است و از تظاهر و ریا پرهیز مى کنند و ذلیل ترین انسان ها کسانى مى باشند که آن طورعمل مى کنند که نیستند.

به نوجوان آموزش داده شود که باور دینى یعنى شناخت کل عناصر دین و اعتقاد داشتن به مؤثر بودن قضا و قدر الهى در زندگى و اینکه انسان موجود شریفى است (لقد کرمنا بنى آدم) که خداوند او را آفرید و راه سعادت و شقاوت را به وى الهام نمود (فالهمها فجورها و تقویها) و هم اینکه همه هستى را براى او آفرید که تسبیح او گویند (ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون). باور دینى امرى نیست که گوشه اى از وجود آدمى را پرکند و سایر گوشه ها را خالى بگذارد. ایمان باور دینى زمانى خود را نمایان مى سازد که در سراسر زندگى بشر حضور داشته باشد. باور دینى یعنى حضور همه جانبه معنویت در زندگى فردى واجتماعى که داراى دو نقش سلبى و ایجابى است. نقش سلبى آن یعنى اینکه انسان از لذات حرام و مکروه کناره گیرى کند و به خود بقبولاند که براى هدفى برتر خلق شده است.

وظیفه خانواده از این جهت بسیار خطیر مى باشد. والدین باید از دوران کودکى به کودک طورى آموزش مذهبى دهند که کودک تصورات دقیق و صحیحى از خداوند داشته باشد; بدین صورت که او نسبت به ما مهربان است و عین نیکى و لطف است. آموزش هاى متناسب دوره کودکى موجب افزایش آگاهى در فرد شده، قدرت تصمیم گیرى و مقاومت در برابر ناهنجارى ها را در او میسّر مى سازد. اریکسن معتقد است که روان نوجوان روانى عقیدتى است که همواره در جستوجوى وحدت بخشیدن به ایده ها و عقاید مختلف است. بنابراین، نوجوانى که قادر به یافتن ارزش هاى مثبت پایدار در فرهنگ، مذهب یا ایدئولوژى خود نیست ایده آل هایش به هم مى ریزد و کسى که از درهم ریختگى هویت رنج مى برد نه قادر به ارزیابى ارزش هاى گذشته است و نه مى تواند آزادانه به انتخاب ارزش هاى جدید بپردازد، از این رو، دچار فروریختگى مى شود و به تدریج به سوى ضد ارزش ها گرایش مى یابد. پس بر عهده خانواده و تمامى گروه هاى دست اندرکار رشد و تعالى نوجوانان است تا به آنان کمک نمایند اعتماد به نفس، شجاعت، توفیق، سرزندگى و پیشتازى، را از آن خود سازند و از قبول پستى، ضعف، شکست، ناامیدى، یأس و تسلیم بپرهیزند. وظیفه مسئولان علوم تربیتى این است که آنان را دریافته و از منحرف شدن آنان به سمت و سوى دیگر جلوگیرى به عمل آورند; زیرا نگرش مذهبى عامل اعتماد متقابل بین فردوافرادخانوادهورشته مؤثرپیوندوقرابت بین افراد است.

خانواده مذهبى، مدرسه مذهبى و به طور کلى جامعه مذهبى از انسجام بهترى برخوردار است و به افراد خود اطمینان لازم را دارد و از اعضاى خود حمایت به عمل مى آورد و این رمز نگهدارى و حمایت از نوجوان و جوان است. خانواده و مدرسه اى که از بینش مذهبى درست برخوردار باشد براى واقعیت وجودى نوجوان و جوان خود تعریف درستى ارائه مى دهد و سعى مى کند تجربیاتى را براى آنان فراهم سازد که متناسب با ظرفیت وجودى آن ها باشد. از این طریق به پویایى فکرى و عملى آنان کمک مى نماید تا دیگر نوجوان احساس خلأ و تهى شدگى نکند. براى تربیت دینى نوجوانان بهتر است جاذبه هاى دینى را تقویت و دین را بدون اوهام، خرافه و ترس به آنان معرفى نماییم تا فردایى با زنان و مردان دیندار، با نشاط، امیدوار و مصمم داشته باشیم و از این طریق بتوانیم آینده روشنى را ترسیم کنیم.

 

پرسشنامه

مشخصات فردى

سن:…………… جنس:……………… دانش آموزسال:……………

منطقه:………… رشته تحصیلى:………………

شغل پدر: میزان تحصیلات پدر: بیسواد:□سیکل□دیپلم□فوق دیپلم□لیسانس و بالاتر□

شغل مادر: میزان تحصیلات مادر: بیسواد:□سیکل□دیپلم□فوق دیپلم□لیسانس و بالاتر□

تعداد فرزندان خانواده:

وضعیت منزل مسکونى: اجاره اى □ رهن و اجاره□شخصى□آپارتمان□حیاط دار□

تعداد افرادى که در منزل با شما زندگى مى کنند:

میزان درآمد خانواده در ماه: 100ـ70 هزار تومان□130ـ 100 هزار تومان□160ـ130 هزار تومان□160 هزار تومان به بال□

پاسخ دهنده گرامى

با مطالعه دقیق یک یک سؤال ها، پاسخ خود را درباره هر سؤال با گذاردن علامت × در گزینه اى که با عقیده خود منطبق مى بینید بیان فرمایید. لطفاً هیچ یک از سؤال ها را بى پاسخ نگذارید.

با تشکر

1. سستى ایمان و اعتقادات مذهبى سرچشمه فساد اخلاقى است.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

2. سعادت آدمى از راه پیشرفت علم فراهم مى شود و دین مانع پیشرفت علم است.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

3. نگرش مذهبى، جامعه را به سوى زندگى اخلاقى سوق مى دهد.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

4. من احساس مى کنم در زندگى چیزهاى مهم تر از مذهب هم وجود دارد.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

5. مذهب به انسان کمک مى کند که توازن و ثبات را در رفتار خویش حفظ کند.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

6. مذهب بسیارى از سؤالاتى را که در زندگى مطرح است پاسخگو مى باشد.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

7. اندیشه هاى مذهبى انسان کارهاى روزانه اوراتحت تأثیرقرارمى دهد.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

8. حضور خدا در همه صحنه هاى زندگى محسوس است.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

9. در راه اعتقادات دینىومذهبى باید همه چیز حتى جان خود را فدا کرد.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

10ـ لزومى ندارد که در ضمن اعتقاد به خداوند، به زندگى پس از مرگ نیز معتقد باشیم.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

11. اعتقادات دینى آرامش روانى ایجاد مى کنند.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

12. تفکر دینى روحیه نوع دوستى را تقویت مى کند.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

13. مراکز دینى اصیل جایگاه مناسبى براى رشد شخصیت افراد هستند.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

14. جامعه انسانى به تعلیم و تربیت دینى نیازمند است.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

15. قوانین و احکام دینى با طبیعت انسانى تناسب و توافق دارند.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

16. اگر افرادى که در رأس کارهاى مهم قرار دارند پایبند به دین باشند، بسیارى از مشکلات اجتماعى حل خواهد شد.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

17. هدف هاى اساسى زندگى باید مبناى مذهبى داشته باشد.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

18. در حوادث زندگى باید تسلیم مشیت و راضى به رضاى خدا بود.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

19. عبادت خداوند بالاترین لذات زندگى است.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

20. انسان باید قلبش پاک باشد، انجام فرایض مذهبى شرط نیست.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□21. در همه امور زندگى به دعا و توسل نیازمندیم.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

22. انسان باید به وعده هاى خداوند در قرآن ایمان داشته باشد.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

23. مسلمانان به خاطر تبعیت از دین عقب مانده اند.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

24. انسان ها باید همواره به خاطر نعمت هایى که خداوند به آن ها داده است شکرگزار باشند.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

25. همواره گردش هاى توریستى را به سفرهاى زیارتى ترجیح مى دهم.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

26. به خاطر امر به معروف و نهى از منکر انسان باید آماده قبول خطرات و فداکارى باشد.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

27. کتاب هاى آسمانى باید راهنماى مردم قرار گیرند.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

28. اولیاى دین زندگى خود را براى سعادت واقعى انسان ها فدا کرده اند.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

29. تقید به دین در همه شرایط زندگى لازم نیست.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

30. باید اعتقادات دینى را در زندگى روزمره به کار گرفت.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

31. براى اینکه آدم خوبى باشیم لازم نیست حتماً مذهبى باشیم.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم □ کاملا مخالفم□

32. افرادى که کارهاى نیک انجام مى دهند، تأیید خداوند را احساس و تجربه مى کنند.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم □ کاملا مخالفم□

33. دعا و طلب هدایت خداوند انسان را از وسوسه هواى نفس باز مى دارد.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

34. دین باعث گسترش خرافات در ذهن انسان ها مى شود.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

35. هنگام اخذ تصمیمات مهم باید از خداوند کمک خواست.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

36. مؤمن باید علاوه بر نمازهاى روزانه، در خلوت نیز به دعا و نیایش بپردازد.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

37. تلاوت آیات قرآن حتى بدون فهم معناى آن نیز مهم است.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

38. لزومى ندارد همسر مورد انتخاب انسان مذهبى باشد.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

39. نذورات و صدقات باعث رفع مشکلات و پیشگیرى از خطرات زندگى مى شوند.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

40. قوانین اجتماعى متکى بر دین بهترین الگوى حکومت است.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

41. چه کسى بیشترین تأثیر را در گرایش شما به طرف مذهبى شدن داشته است؟

والدین□خواهر و برادر بزرگتر□

دوستان□معلمانo رسانه هاى گروهى□

42. چه کسى بیشترین تأثیر را در عدم گرایش شما از ارزش هاى مذهبى داشته است؟

والدین□خواهر و برادر بزرگتر□

دوستان□معلمان□رسانه هاى گروهى□

43. قاطعیت و عدم عذرپذیرى والدین علت عدم گرایش به مذهب مى باشد.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

44. عدم عضویت در گروه هاى ورزشى و مذهبى ممکن است یکى از عوامل فاصله گرفتن از اعتقادات مذهبى باشد.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

45. گرایش هاى مذهبى نیاز به بیان آزادانه افکار، عقاید و احساسات را مانع مى شود.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

46. نیاز به حمایت هاى مالى و اقتصادى یکى از علل گرایش هاى مذهبى مى باشد. کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

47. شادابى و جذابیت از خصوصیات افراد مذهبى است.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

48. اشتغال به امور مذهبى سبب خستگى جسمانى و روانى مى شود.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

49. آموزش هاى مذهبى زودهنگام و اجبارى سبب بیزارى افراد از مذهب مى شود.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

50. ترجیحاً به تماشاى فیلم هایى مى پردازم که مروج و بیانگر حماسه هاى مذهبى باشد.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

51. هنرپیشه هاى مورد علاقه ام افرادى مى باشند که مطابق مد روز عمل نمایند.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

52. براى اینکه مورد تمسخر همکلاسى هایم قرار نگیرم سعى مى کنم تا حد امکان با آن ها همرنگ شوم.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

53. اگر مى توانستم کارگردان فیلم باشم بیشتر به ساختن فیلم هاى مذهبى همچون تنهاترین سردار، امام على (ع) و روایت عشق مى پرداختم.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

54. اگر صدا و سیما مى توانست وضعیت یک خانواده سالم و منسجم را به نمایش درآورد تماشاگران بیشترى را به خود اختصاص مى داد.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

55. اگر به الگوهاى علمى و عملى دسترسى بیشترى داشته باشم، احتمال تجدیدنظر در گرایش هاى مذهبى ام وجود دارد.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم □ کاملا مخالفم□

56. امکان دسترسى به عالم و عامل مذهبى به راحتى میسر نمى باشد.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

57. اکثریت برنامه هاى تلویزیونى تکرار مکررات مى باشد; به همین دلیل نقش مثبت و سازنده آن ها کم مى باشد.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

58. گرایش هاى مذهبى مانع رشد همه جانبه فرد و عدم برخوردارى از لذایذ دنیوى مى شود.

کاملا موافقم□تا حدى موافقم□

تا حدى مخالفم□کاملا مخالفم□

پى نوشت ها

1ـ ر.ک: فریبا جمالى، «بررسى رابطه بین نگرش مذهبى و احساس معنابخشى در دانشجویان دانشگاه»، پایان نامه کارشناسى ارشد دانشگاه الزهرا، 1381.

2ـ ر.ک: غلام عباس توسلى، نظریه هاى جامعه شناسى، انتشارات سمت، 1369.

3 الى 5ـ به نقل از: زهرا رازفر، «بررسى نقش باورهاى دینى در خویشتندارى نوجوانان تهران»، دانشگاه الزهرا، 1379.

6و7ـ ر.ک: فریبا جمالى، «بررسى رابطه بین نگرش مذهبى و احساس معنابخشى در دانشجویان دانشگاه»، پایان نامه کارشناسى ارشد دانشگاه الزهرا، 1381.

منابع

ـ غلام عباس توسلى، نظریه هاى جامعه شناسى، چ اول، تهران، سمت، 1369;

ـ فریبا جمالى، «بررسى رابطه بین نگرش مذهبى و احساس معنابخشى در دانشجویان دانشگاه»، پایان نامه کارشناسى ارشد دانشگاه الزهرا، 1381;

ـ ویلیام جیمز، دین و روان، ترجمه مهدى قائمى، انتشارات آموزش و پرورش انقلاب اسلامى، 1372;

ـ محمد خدایارى فر، «تهیه پرسشنامه نگرش سنج مذهبى در بین دانشجویان دانشگاه»، 1378;

ـ زهرا رازفر، «بررسى نقش باورهاى دینى در خویشتندارى نوجوانان تهران»، دانشگاه الزهرا، 1379;

ـ طاهره سهرابیان، «بررسى تأثیر نگرش مذهبى بر سازگارى فردى و اجتماعى دانش آموزان استان لرستان»، دانشگاه الزهراء، 1379;

ـ على اصغر صباغ پور، «بررسى نگرش مذهبى جوانان ذکور تهران (22ـ17 ساله) و عوامل مؤثر بر شکل گیرى آن»، دانشگاه تربیت مدرس، 1379;

ـ فصلنامه اندیشه و رفتار، شماره 8، زمستان 80.

ـ نیما قربانى، «روان شناسى دین، یک رویکرد عملى چند تبارى»، فصلنامه قبسات، سال سوم، ش 2، تابستان و پاییز 1377.

ـ عبدالعظیم کریمى، رویکرد نمادین به تربیت دینى با تأکید بر روش هاى اکتسابى، انتشارات قربانى، 1374;

ـ یوسف کریمى، روان شناسى اجتماعى، چ چهارم، دانشگاه پیام نور، 1372;

ـ مهرى محمودى، «رابطه قشربندى اجتماعى و رفتارهاى مذهبى»، دانشگاه تربیت مدرس، 1378;

ـ رضا ناظمیان، انسان و دین، تهران، سازمان تبلیغات اسلامى، 1369;

- G.W. Alport, (1959), Relgion and Pregudice (crane Reviwe 2).

- J.M. Burger (1997), Psycho and Lytic theory and Religian in hand book of personality Grove. Books/colepub.

- Tread Way. K.m(1995) Religion and optimism models of the relationship student Jurnal of psychology.