Explaining the principles and methods of mystical education in the Ghazali school of education this study was conducted. In order to achieve the research goal, three methods of document analysis, data base method and Franken's practical inference were used in this qualitative research. The findings of the research showed that mystical education in the Ghazali school is the inner movement of the teacher in the direction of attaining closeness to God. In this movement, the teacher, relying on the existential capacities and in the direction of change in the worldview, needs to follow a path that is based on the foundations and principles and methods derived from Islam and the Sunna. In this research, three bases, five principles and fourteen educational methods were deduced. The first basis is awakening and knowledge. The first principle related to this basis is to eliminate neglect, and the methods related to this principle are reliance on a mentor and self-discovery. The second principle is related to the first principle, inner transformation, and the methods related to this principle are the method of repentance, abstinence and patience. The second basis is stability and maintenance of conditions. The principle that governs this basis is self-vigilance, and the six methods that govern this principle are masharata, meditation, calculation, mu’aqabah, mujahidah and muatabah. The third basis is godliness. The first principle that governs this basis is love, and the methods that govern this principle are contemplation, solitude, ecstasy, and hearing. The second principle that governs this basis is godliness and seeking knowledge, and the method that governs this principle is secrecy.
Title :مبانی، اصول و روشهای تربیت عرفانی در مکتب غزالی
Abstract:
این پژوهش با هدف تبیین مبانی، اصول و روشهای تربیت عرفانی در مکتب تربیتی غزالی صورت گرفت. نوع این پژوهش کیفی و برای دستیابی به هدف پژوهش، از سه روش تحلیل اسنادی، روش دادهبنیاد و استنتاج عملی فرانکنا بهره گرفته شد. یافتههای پژوهش نشان داد که تربیت عرفانی در مکتب غزالی، حرکت درونی متربی در جهت نیل به قرب الهی است. در این حرکت، متربی با تکیه بر ظرفیتهای وجودی و در راستای تغییر در جهانبینی، نیاز به طی مسیری دارد که بر مبانی و اصول و روشهایی برگرفته از اسلام و سنت استوار است. در این پژوهش، سه مبنا، پنج اصل و چهارده روش تربیتی استنتاج گردید. مبنای اول: بیداری و معرفتیابی است. اصل اول ناظر به این مبنا، غفلتزدایی است و روشهای ناظر به این اصل، اتکال به مرشد و خودیابی است. اصل دوم ناظر بر مبنای اول، تحول درون است که روشهای ناظر به این اصل، روش توبه، زهدورزی و صبر است. مبنای دوم، ثبات قدم و حفظ شرایط است. اصل ناظر به این مبنا، مرابطه است و شش روش ناظر بر این اصل، مشارطه، مراقبه، محاسبه، معاقبه، مجاهده و معاتبه هستند. سومین مبنا، خدادوستی و خداگونگی است. اصل اول ناظر به این مبنا، عشقورزی است و روشهای ناظر بر این اصل، تفکر و خلوت و وجد و سماع است. اصل دوم ناظر بر این مبنا، خداگونگی و معرفتیابی و روش ناظر بر این اصل، رازداری است.
نهجالبلاغه، 1372، ترجمة علینقی فیضالاسلام، تهران، فیضالاسلام.
آملی، سیدحیدر، 1346، معراج اقدس فی مدارج النفس، مصر، مطبعة سعادة.
باقری نوعپرست، خسرو و محمدزهیر باقری، 1393، «علیت جهانشناختی، عاملیت انسانی و اصول تعلیم و تربیت در دیدگاه غزالی»، علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، سال دوم، ش 3، ص 71ـ92.
باقری، خسرو، 1394، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، چ ششم، تهران، مدرسه.
بهشتی، سعید، 1379، «روشهای تربیـت عقلانـی در سـخنان امـام علـی»، در: مجموعـه مقالات همایش تربیت در سیره و کلام امام علی(ع)، تهران، تربیت اسلامی.
توکلیپور، محمد، 1398، «بررسی مبانی رویکرد غزالی به زبان عرفان وحی»، پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، سال هشتم، ش 1 (15)، ص 63ـ82.
خالقخواه، علی، 1393، «رابطه عقل و دین از دیدگاه غزالی و اشارات آن در تربیت دینی تربیت دینی براساس باورهای ایمانگرایانه غزالی»، پژوهشهای علم و دین، ش 5(2)، ص 111ـ130.
خوانساری، محمدامین، 1393، «کشف و تجربة دینی در دیدگاه غزالی»، تحقیقات کلامی، سال دوم، ش 6، ص 119ـ138.
داودی، محمد و سعید بهشتی، 1399، فلسفههای تعلیم و تربیت در تمدن اسلامی، قم، حوزه و دانشگاه.
داودی، محمد، 1389، تربیت اخلاقی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
دلشاد تهرانی، مصطفی، 1393، سیری در تربیت اسلامی، تهران، دریا.
دیماتئو، رابین، 1387، روانشناسی سلامت، ترجمة محمد کاویانی و همکاران، تهران، سمت.
راغب اصفهانی، حسینبن محمد، 1392ق، معجم مفردات الفاظ القرآن، تحقیق ندیم مرعشلى، بیروت، دار الکاتب العربی.
رفیعی، بهروز، ۱۳۸۱، آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، تهران، سمت.
سجادی، ضیاء الدین، 1382، مقدمهای بر عرفان و تصوف، تهران، سمت.
شاهآبادی، محمدعلی، 1386، رشحات البحار، کتاب الانسان و الفطرة، ترجمة زاهد ویسی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
صادقپور، غلامرضا، 1389، بررسی تحلیلی ـ انتقادی دلالتهای تربیتی رویکرد صوفیانه غزالی، پایاننامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه پیام نور.
صلیبا، جمیل، 1366، فرهنگ فلسفی، تهران، حکمت.
غزالی، ابوحامد، 1390، احیاءالعلوم الدین ربع عبادات، ترجمة محمد خوارزمی، تهران، علمی و فرهنگی.
غزالی، ابوحامد ، 1393، کیمیای سعادت، ترجمه و تصحیح احمد آرام، تهران، پیام عدالت.
غزالی، ابوحامد ، 1409ق، معارج القدس فی مدارج معرفة النفس، بیروت، دارالکتب العلمیه.
غزالی، ابوحامد ، 1427ق، احیاء علومالدین، چاپ محمد وهبی سلیمان و اسامه عموره، دمشق، الوهبیه.
فرهادیان، فاطمه و حسن سراجزاده، 1398، «بررسی تطبیقی مبانی تربیت اخلاقی از منظر غزالی و مهدی نراقی»، مطالعات اخلاق کاربردی، ش 9 (55)، ص 151ـ181.
فصیحی رامندی، مهدی، 1391، «بررسی مقایسهای اصول تربیت اخلاقی و تربیت عرفانی»، معرفت اخلاقی، سال سوم، ش 4، ص 39ـ54.
کاویانی، محمد و مهدی فصیحی رامندی، 1391، «بررسی تطبیقی دیدگاههای غزالی و بندورا در تربیت اخلاقی»، مطالعات اسلام و روانشناسی، ش 6(11)، ص 95ـ124.
محمدی ریشهری، محمد، 1384، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث.
مصطفوی، حسن، 1385، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی.
ملکی، حسن، ۱۳۷۹، تربیت عقلانی در نهج البلاغه و دلالتهـای آموزشـی آن، تهران، مرکز مطالعات تربیت اسلامی.
موحد، صمد، خسرو باقری و احمد سلحشوری، 1387، «بررسی تطبیقی دیدگاههای امام محمد غزالی و نل نادینگز درباره تربیت اخلاقی»، اندیشه دینی، ش 8 (28)، ص 39ـ60.
موسوی خمینی، روحالله، 1394، چهل حدیث، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
موسوی نسب، سیدمحمدرضا، 1393، «اهداف، اصول و روشهای تربیت عرفانی»، اسلام و پژوهشهای تربیتی، سال ششم، ش 2 (12)، ص 19ـ36.
همایی، جلالالدین، 1342، غزالی نامه، چ دوم، تهران، فروغی.
Al-Awamreh, Mohammed Hassan, 2016, "Al-Imam Al-Ghazali’s View of Moral Education: Its Purposes and Pillars", US-China Education, N. 6 (5), p. 311-317.
Asari Hasan, 1993, The Educational Thought of Al-Ghazali Theory and Practice, A Thesis submitted to the Faculty of Graduate Studies and Research in partial fulfillment of the requirements for the degree of Master of Arts, Institute of Islamic Studies Montreal: McGiII University.
Ullah Sheikh, Sajid, Abid Ali Muhammad, 2019, "Al-Ghazali’s Aims and Objectives of Islamic Education", Journal of Education and Educational Development, N. 6(1), p. 111-127.
Hoseini, Seyed Hesam, Rahnema, Akbar.(2024) The Foundations, Principles and Methods of Mystical Education in the Ghazali School. Marifat, 32(9), 9-20 https://doi.org/10.22034/marifat.2023.2021257