معرفت

گروه روان شناسى مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(قدس سره) در یک نگاه

اشاره:

گروه روان شناسى مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(قدس سره)یکى از گروه هاى موفق این مؤسسه است که عمدتاً در دو بخش آموزشى و پژوهشى فعالیت مى کند. علاوه بر آن، اخیراً واحد مشاوره اى زیرنظر معاونت محترم فرهنگى مؤسسه راه اندازى شده که به وسیله فارغ التحصیلان این گروه اداره مى شود و به خدمات مشاوره اى خانواده ها مى پردازد.

آنچه مى خوانید حاصل گفتوگوى نشریه معرفت با فاضلان ارجمند جناب حجج اسلام آقایان دولتخواه (دبیر گروه آموزشى) ابوترابى (دبیر گروه پژوهشى) و صفورایى (مسؤول واحد مشاوره) است. با هم این گفتوگو را پى مى گیریم.

معرفت: جناب آقاى دولتخواه! به عنوان اولین سؤال بفرمایید که در حال حاضر گروه هاى روان شناسى موجود در مؤسسه از لحاظ کمّى و کیفى در چه وضعیتى قرار دارند؟

حجة الاسلام دولتخواه: بسم الله الرحمن الرحیم. گروه هاى روان شناسى موجود در مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(قدس سره) در حال حاضر شامل هفت گروه در سه سطح هستند. یک سطح، سطحِ کارشناسى ارشد است که خود شامل دو گروه مى باشد. سطح دوم، سطحِ کارشناسى که شامل سه گروه است و سطح سوم کارشناسى که در حال طى دروس عمومى مى باشد.

در اولین سطح، که دوره کارشناسى ارشد است، یک گروه سیزده نفره در رشته روان شناسى بالینى فارغ التحصیل و یک گروه نیز در آستانه تدوین پایان نامه مى باشند که آن ها هم پانزده نفر مى باشند.

اما در سطح دوم، که دوره کارشناسى است، یک گروه ده نفره دوره آموزشى خود را به پایان رسانیده اند و در حال آماده شدن براى شرکت در دوره کارشناسى ارشد مى باشند. گروه دوم، که 27 نفر هستند، یک ترم از دوره شان باقى مانده است. گروه سوم نیز با تعداد 25 نفر، سه ترم از دوره آن ها باقى مانده است.

در سطح سوم که دوره کارشناسى عمومى مى باشد، دو گروه داریم که در حال گذراندن دروس عمومى خود هستند که مجموعاً 25 نفر مى باشند.

در مجموع، در حال حاضر حدود 125 نفر در هفت گروهِ رشته روان شناسى مؤسسه مشغول به تحصیل و یا فارغ التحصیل مى باشند. اکثر قریب به اتفاق فارغ التحصیلان گروه اول، چه به عنوان اعضاى هیأت علمى و چه به عنوان محقق و پژوهشگر جذب معاونت هاى آموزشى یا پژوهشى شده اند. مناسب است، در این جا به پایان نامه هاى این عزیزان که در موضوعات مهم تحقیقاتى انجام شده اشاره نمایم. در این پایان نامه ها به موضوعاتى نظیر هوش و پیشرفت تحصیلى، حافظه، ایمنى و ناایمنى، رضایت شغلى، بازخورد دانشجویان و طلاب نسبت به حقوق زن و... پرداخته شده است. نکته مثبت پایان نامه هاى مزبور این است که بعضاً در مقایسه با موارد مشابه در حوزه و دانشگاه، نتایج بهترى را به همراه داشته است. همچنین به مبانى اسلامى و بُعد اسلامى موضوعات هم توجه شده است که بسیار حائز اهمیت مى باشد. نکته دیگر این که میانگین نمرات پایان نامه همه فارغ التحصیلان این گروه بالاى 19 بوده است.

معرفت: آیا این گروه از لحاظ تأمین استادان دروس تخصصى خودکفا مى باشد؟

حجة الاسلام دولتخواه: بحمدلله هم اکنون در سطح کارشناسى از فارغ التحصیلان مؤسسه در امر تدریس استفاده مى شود. در حال حاضر، بیش از بیست واحد درسى از دروس تخصصى کارشناسى روان شناسى توسط خود فارغ التحصیلان در حال انجام است; دروسى از قبیل روان شناسى عمومى، مکاتب روان شناسى، روان شناسى بالینى، آسیب شناسى روانى، بهداشت روانى، روان شناسى اجتماعى، زبان تخصصى و روان شناسى شخصیت. البته، در آینده نزدیک بنا داریم انشاءالله تدریس دروس دیگر را نیز که بیش تر در حیطه فیزیولوژى است، مانند روان شناسى فیزیولوژیک، احساس و ادراک، و انگیزش و هیجان، به عزیزان فارغ التحصیل واگذار نماییم.

معرفت: موقعیت گروه روان شناسى از لحاظ هیأت علمى چگونه است؟

حجة الاسلام دولتخواه: از فارغ التحصیلان این رشته هم اکنون پنج نفر جذب هیأت علمى شده اند که از این میان، سهم آموزش دو نفر و سهم پژوهش سه نفر مى باشد. نکته قابل توجه در این رابطه، که شاید در دانشگاه ها نیز چنین امرى کم تر مشاهده شود، این است که اعضاى هیأت علمى آموزشى و پژوهشى ـ هر دو ـ موظف شده اند در دو بخش آموزشى و پژوهشى فعالیت نمایند، هرچند به لحاظ رسمى و تشکیلاتى عضو یکى از این هیأت هاى علمى باشند. به بیان دیگر، کسانى که عضو هیأت علمى آموزشى هستند، کار تحقیقاتى هم انجام مى دهند و کسانى که عضو هیأت علمى پژوهش هستند، کار تدریس را هم بر عهده دارند. این از نقاط قوت هیأت علمى مؤسسه آموزشى پژوهشى امام خمینى(قدس سره) است. سایر برادران فارغ التحصیل هم در حال انجام طرح هاى تحقیقاتى مى باشند که ان شاءالله با مساعدت معاونت محترم پژوهشى و آموزشى به تدریج در آینده نزدیک به عضویت هیأت علمى پژوهشى در خواهند آمد.

معرفت: لطفاً در مورد ساختار گروه و شیوه مدیریتى آن توضیح بفرمایید.

حجة الاسلام دولتخواه: ساختار مدیریت گروه در حال حاضر به این شکل است که در رأس گروه، مدیر محترم آموزشى و پژوهشى قرار گرفته است که در حال حاضر حجة الاسلام والمسلین غروى این مسؤولیت را برعهده دارند. ایشان در راه اندازى و اداره گروه و نیز کارآمد کردن و ارتقاء سطح کیفى گروه ها نقش مهمى داشته اند. سِمَت دوم در مدیریت گروه، دبیر گروه است که شامل دبیر آموزشى و دبیر پژوهشى مى شود. بخش سوم، اعضاى هیأت علمى هستند که برخى از آنان عضو شوراى گروه مى باشند. بخش چهارم نیز شامل استادان مدعو دانشگاه ها مى باشد.

معرفت: آیا در گروه فعالیت هاى جانبى هم وجود دارد. توضیح بفرمایید.

حجة الاسلام دولتخواه: فعالیت هاى جانبى که زیاد است، من فقط به بعضى از مهم ترین آن ها اشاره مى کنم. همان گونه که بیان شد، رشته روان شناسى مؤسسه شامل هفت گروه با حدود 125 نفر عضو مى باشد که شاید از گروه هاى پرجمعیت آموزشى مؤسسه باشد. طبیعى است که براى برنامه ریزى درسى، تعیین استادان و رفع مشکلات و موانع کار وقت زیادى باید گذاشته شود. به همین منظور مرتب در حال پیگیرى مسائل هستیم و با گروه هاى هفت گانه نیز جلساتى را برگزار مى نماییم. کار دیگرى که اعضاى گروه، به خصوص اعضاى هیأت علمى انجام مى دهند این است که در مصاحبه هاى تخصصى روان شناختى و مصاحبه هاى شفاهى که از داوطلبان ورود به رشته روان شناسى به عملى مى آید شرکت مى کنند. از دیگر فعالیت هاى جانبى گروه، همکارى فارغ التحصیلان این رشته با واحد مشاوره است. تاکنون به طور متناوب از هشت نفر از فارغ التحصیلان در واحد مشاوره استفاده شده است. بخش دیگر، همکارى با مجلات تخصصى، از جمله مجله وزین معرفت، در نوشتن مقالات در حیطه روان شناسى است. علاوه بر هیأت علمىِ یک شوراى علمى، آموزشى، پژوهشى هم داریم که شامل مدیر گروه، دبیران گروه، اعضاى هیأت علمى و استادان مدعو دانشگاه مى باشد. این گروه براى سیاست گذارى ها و برنامه ریزى هاى کلان و نیز مباحث جدّى که در رابطه با روان شناسى است، تشکیل جلسه مى دهد و به تبادل نظر مى پردازد.

معرفت: جناب آقاى صفورایى! یکى از کارهاى خوب، تأسیس و راه اندازى آزمایشگاه روان شناسى و روان سنجى است، جناب عالى به عنوان مسؤول این آزمایشگاه لطفاً در مورد سال تأسیس و نیز اهدافى که این آزمایشگاه دنبال مى کند توضیح بفرمایید.

حجة الاسلام صفورایى: در خصوص ضرورت تأسیس چنین آزمایشگاهى باید گفت: پس از تأسیس نخستین آزمایشگاه روان شناسى به همّت دانشمند محترم ویلهلم وُنت در سال 1879 در لایپزیک آلمان، روان شناسى به عنوان یک علم جدید مطرح شد; یعنى راه خود را از فلسفه جدا کرد و مانند سایر علوم، یک رشته مستقل به حساب آمد. این علم متمایل بود که مانند سایر علوم محض، در آزمایشگاه به بررسى مسائل مربوط به انسان بپردازد. البته، در بسیارى از موارد که مستقیماً نمى توانستند بر روى خود انسان آزمایش کنند، بر روى حیوانات مشابه انسان کار مى کردند و نتایج آن را به انسان تعمیم مى دادند مشابه این آزمایشگاه ها در دانشگاه هاى ایران نیز با استفاده از فن آورى پیشرفته تأسیس گردید. (باید گفت هرچند نمى توان همه مسائل روان شناختى انسان را در آزمایشگاه روان شناسى تجزیه و تحلیل کرد، امّا به هر حال، بسیارى از مسائل مربوط به رفتار و کردار و تربیت انسان را مى توان در آزمایشگاه مورد بررسى و تجزیه و تحلیل قرار داد.) با توجه به ضرورت اجتناب ناپذیر برگزارى واحدهاى روان شناسى تجربى و روان سنجى براى گروه هاى روان شناسى مؤسسه، در سال 1378 زمینه تأسیس آزمایشگاه روان شناسى فراهم گردید. پیش از تأسیس آزمایشگاه، گروه هاى روان شناسى مؤسسه از آزمایشگاه هاى روان شناسى دانشگاه هاى تهران، تربیت مدرس و مؤسسه روان شناسى تهران استفاده مى کردند، ولى به دلیل گسترش گروه ها و نیز مشکلاتى که در رفت و آمدها بود، لازم دیدیم خود آزمایشگاهى را تأسیس کنیم. با تلاش هاى جدّى برخى از دانش آموختگان گروه روان شناسى یک و همکارى برخى دانشجویان روان شناسى دو، این آزمایشگاه در ابتداى سال تحصیلى 80 ـ 1379 با حضور ریاست محترم مؤسسه حضرت آیت الله مصباح ـ دام ظله ـ و استادان حوزه و دانشگاه و نیز مدیر محترم گروه افتتاح گردید.

اجمالاً باید گفت: این آزمایشگاه در دو بخش، آزمایشگاه روان شناسى تجربى و روان سنجى فعالیت مى کند. در همین مدت کوتاه یک ساله، فعالیت هاى زیادى صورت گرفته است. گروه هاى روان شناسى یک و دو مؤسسه در سطح کارشناسى بحث هاى روان شناسى تجربى و درس آزمون ها و نیز مباحث روان سنجى خود را در این آزمایشگاه تخصصى برگزار کرده و از امکانات موجود استفاده مى کنند، همچنین در سطح کارشناسى ارشد، دانش پژوهان درس هاى آزمون هاى روان شناختى را، که شامل بخش هاى مختلف فرافکنى و هوش و غیره است; را از این آزمایشگاه استفاده مى کنند. پیش از تأسیس این آزمایشگاه با مشکلات زیادى براى دروس عملى داشتیم رفتوآمد به تهران و مشکلات راه، رفت و آمد و... ولى اینک کسانى که هفته اى دو سه ساعت کلاس دارند، ده ساعت هم مى توانند از این آزمایشگاه استفاده کنند و این کار را هم مى کنند، تکالیفشان را انجام مى دهند. الان که آزمایشگاه دایر است، هم به مؤسسه خدمات ارائه مى دهند و نیازهاى روان سنجى و ابزارى آنها را جواب مى دهد و هم با امکاناتى که دارد، برخى از آزمون هاى خود را در اختیار پژوهشکده حوزه و دانشگاه قرار مى دهند که آنان روى آن مطالعه کنند و نیز بخشى از امکانات خود را در اختیار مرکز مشاوره مرکز جهانى علوم اسلامى قرار داده است.

البته، چون این آزمایشگاه تازه افتتاح شده و نوپاست، هنوز کارهاى تحقیقاتى آن شروع نشده و فقط به کارهاى آموزشى مشغول است. ان شاءاللّه در نظر است کارهاى تحقیقاتى نیز در این زمینه صورت بگیرد. به هر حال امروزه روان شناسى مى تواند در زمینه یادگیرى، حافظه، تمرکز و تحقیقات، سنجش، ارزیابى و... از این آزمایشگاه به خوبى بهره بردارى کند. امیدواریم با راه اندازى بخش تحقیقات گروه، خدمات ارزنده اى به جامعه اسلامى ارائه دهیم.

این آزمایشگاه از لحاظ امکانات، آنچه را که مورد نیاز یک آزمایشگاه روان شناسى تجربى و روان سنجى در سطح کارشناسى، کارشناسى ارشد و تا حدودى دکترى است دارد و به هر حال، امکانات بسیار خوبى در این آزمایشگاه تهیه شده است که در هر دو بخش روان سنجى و آزمایشى خدمات ارائه مى دهد. از جمله امکانات این آزمایشگاه نوارهاى کاست ویدئویى آموزشى است که براى درس هاى مختلف، مثل خانواده درمانى، رفتار درمانى، گروه درمانى و همچنین اصول مربوط به روان سنجى و روان شناختى تجربى و آزمایشى تهیه شده است. اسلایدهاى مختلفى نیز تهیه شده است که مورد استفاده قرار مى گیرد. سى دى هاى مختلف موردنیاز نیز تهیه شده است. همچنین براى درس هاى انگیزش و هیجان، احساس و ادراک، روان شناسى فیزیولوژیک، غدد و اعصاب، مولاژها یا ماکِت هاى بدن انسان، اعم از نیم تنه قلب، مغز، گوش، و سلسله اعصاب و... تهیه شده و مورد استفاده استادان مختلف قرار مى گیرد. همچنین آزمون هاى مختلفى، اعم از داخلى یا خارجى، هنجار شده و یا نشده، در حد امکان که در دسترس و مورد نیاز بوده، تهیه شده است. همچنین آزمون هاى شناختى پیاژه، که از آزمون هاى روز است و در هر آزمایشگاهى لازم است، از طریق استادان و شاگردان بلافصل پیاژه تهیه کرده ایم و در اختیار دوستان قرار داده ایم. پرسشنامه هاى مختلفى نیز تهیه شده است. همچنین در بخش ابزارهاى مورد نیاز، آنچه که مورد نیاز بوده، حتى الامکان تهیه شده است.

نکته آخرى که لازم مى دانم عرض کنم، طراحى مکان آزمایشگاه و دکوراسیونى است که براى اینجا از جهات مختلف، از جهت کمد و نگهدارى ابزارها و مکانى را که براى تحصیل در این آزمایشگاه و زمان آموزش هاى تئورى و... تهیه شده است که واقعاً تلاش هاى در خور تحسین بوده و مورد توجه استادان قرار گرفته است. فکر نمى کنم در هیچ یک از آزمایشگاه هاى موجود در کشور، چنین طراحى به این زیبایى وجود داشته باشد. ما به مراکز و دانشگاه هاى مختلف اعلام کرده ایم که در صورت نیاز، آمادگى همکارى داریم و آنان مى توانند از این امکانات استفاده کنند.

معرفت: جناب آقاى ابوترابى! شما به عنوان دبیر پژوهشى گروه در رابطه با فعالیت هاى پژوهشى و پروژه هاى علمى گروه روان شناسى، توضیح بفرمایید.

حجة الاسلام ابوترابى: یکى از مهم ترین اهداف مؤسسه امام خمینى(قدس سره)، علاوه بر آموزش دانش پژوهان، پرورش روحیه پژوهشگرى و تحقیق در آنان است، در این زمینه، پس از اتمام تحصیلات مقطع کارشناسى ارشد اولین گروه روان شناسى، موضوع تحقیق و انجام پروژه هاى پژوهشى، بخش قابل توجهى از برنامه هاى گروه روان شناسى را به خود اختصاص مى دهد. بدین منظور، از تمامى اعضاى گروه و سایر کارشناسان خواسته شد، تا فهرستى از مهم ترین موضوعاتى را که شایسته و بایسته تحقیق است، فراهم آورند و عنوان موضوعات مورد نیاز تحقیق را ارائه کنند. پیشنهادهاى زیادى رسیده و آنچه در این مرحله لازم بود بحث و بررسى پیرامون موضوعات پیشنهادى بود. بدین منظور، جلسات مشترک گروه با حضور مدیر علمى تشکیل شده و در نتیجه، موضوعات مورد نیاز که تحقیق پیرامون آن ها ضرورى به نظر مى رسید، به معاونت پژوهش و شوراى پژوهش ارائه شد که در پایان پنج موضوع مورد پذیرش قرار گرفت. در مجموع، آنچه در حال حاضر در گروه هاى پژوهشى در حال انجام است عبارتند از: پروژه اى در زمینه روان شناسى دین (psychology of religion)، طرحى در زمینه روان شناسى عمومى با نگرشى به منابع اسلامى، آسیب شناسى خانواده (این طرح شامل دو سطح نظرى و مطالعه میدانى است)، مأخذشناسى مناسبات دینى و روان شناسى (گستره این طرح در بردارنده پایان نامه ها، کتبِ فارسى انگلیسى و عربى و مقالات مى باشد) وهمچنین پروژه اى با عنوان آشنایى با مکتب هاى روان شناسى و نقد آن ها، که در واقع تلخیص و تکمیل کتاب «مکتب هاى روان شناسى و نقد آن» مى باشد، در دست انجام و پژوهش مى باشد.

انجام تحقیق هاى مذکور، به وسیله دوازده تن از دانش پژوهان و دانش آموختگان همین مؤسسه با نظارت استادان حوزه و دانشگاه صورت مى پذیرد. همچنین در راستاى تقویت امر پژوهش چند تن از فارغ التحصیلان، به عنوان، اعضاى هیأت علمى انتخاب شده اند تا با تمرکز بیش ترى بتوان این پروژه ها را از نظر علمى غنى تر نمایند.

این نکته لازم به ذکر است که دانش پژوهان مؤسسه در خلال تحصیل نیز با شرکت در همایش هاى مختلف علمى در سراسر کشور و ارائه مقالات در این همایش ها، نظر بسیارى از اندیشمندان را به خود جلب کرده اند. امیدواریم این فعالیت هاى پژوهشى روز به روز گسترش یابد و مجموعه دانش پژوهان این مؤسسه بتوانند با نگرشى صحیح به انسان و جهان، افق هاى جدیدى را در روان شناسى طرح نمایند. ان شاءاللّه

معرفت: جناب آقاى صفورایى! لطفاً در مورد ضرورت تأسیس مرکز مشاوره مؤسسه و نیز فعالیت هاى آن توضیحاتى ارائه بفرمایید.

حجة الاسلام صفورایى: بسم الله الرحمن الرحیم. همراه با صنعتى و ماشینى شدن جهان و به تبع آن، ماشینى شدن زندگى انسان ها، مشکلات متعددى در سطوح مختلف رفتار فردى و اجتماعى براى انسان ها به وجود آمده است. از این رو، افراد براى برخوردارى از یک فضاى امن، آرام و رو به رشد، نیازمند کمک، راهنمایى و رفع مشکلات ناشى از این زندگى ماشینى هستند. در زمان هاى قدیم حوزه ها این چنین گسترده نبودند و افراد به راحتى به استادان برجسته و با تجربه خود دسترسى داشتند و مشکلاتشان را با آن ها در میان مى گذاشتند و به آسانى حل مى کردند. امّا با این گستردگى حوزه و وضعیت حاکم بر جامعه امروزى; ایجاد چنین مراکزى به عنوان مراکز مشاوره که در زمینه هاى مختلف، افراد را کمک کنند اجتناب ناپذیر است. به دنبال این احساس ضرورت، در سال 1378 با پیشنهاد معاونت فرهنگى مؤسسه و تلاش هاى مخلصانه دانش آموختگان گروه روان شناسى و مهم تر از همه، حمایت جدّى مسؤولان مؤسسه و تشویق جدّى تر معاون فرهنگى ـ تربیتى، چند نفر از دوستان و دانش آموختگان گروه روان شناسى کار خود را در ساختمان مؤسسه شروع و هم اکنون در ساختمان مستقلى که براى این منظور خریدارى گردیده است مشغول فعالیت هستند. هم اکنون هفت نفر از دانش آموختگان گروه اوّل و دوم روان شناسى مؤسسه با این مرکز در بخش هاى مختلف همکارى دارند و در بخش هاى روان پزشکى و پزشکى در موارد لزوم از پزشکان شاغل در قم و تهران، که مورد تأیید مسؤولان این مرکز هستند، استفاده مى کنیم.

به طور کلى، مهم ترین اهداف تأسیس این مرکز مشاوره را در چهار نکته مى توان خلاصه کرد:

1. دست یابى به فضایى سالم تر در سطح مؤسسه و حوزه، در پرتو رفع مشکلات فردى و گروهى. این که مى گویم فضایى سالم تر، از این جهت که الحمدللّه حوزویان و به ویژه دانش پژوهان مؤسسه از محیط نسبتاً سالمى برخوردار هستند، ولى همان طور که مى دانید مشکلات وجود دارد و با تلاش در جهت کسب آرامش بیش تر، مشکلات فردى، گروهى و خانوادگى کم تر، بسیار راحت تر مى توانیم به اهداف خودمان برسیم.

2. شناخت استعدادها و قابلیت هاى طلاّب و هدایت آنان در مسیرهاى مناسب. این یک نکته بسیار مهمى است که در دنیا از آن استفاده مى شود; با ابزارى که متخصصان این رشته در اختیار دارند مى توانند مشخص مى کنند که ـ مثلاً ـ این آقا چه استعداد و توانمندى هایى دارد تا او را در همان زمینه راهنمایى کنند. نباید این گونه باشد که ما چندین سال در حوزه و مؤسسه درس بخوانیم و ـ مثلاً ـ پس از پنج سال متوجه شویم که استعداد یا علاقه به فلان رشته نداریم و باید رشته خود را تغییر بدهیم، این واقعاً اتلاف عمر است; چه بهتر که در همان ابتدا به افراد کمک شود تا بتوانند مسیر اصلى خودشان را انتخاب کنند.

3. ارائه راهنمایى هاى لازم به منظور تربیت صحیح فرزندان و ایجاد فضایى مطلوب در خانه; مثلاً، مدیریت استفاده از تلویزیون و رایانه در خانه. امروزه همه پدر و مادرها در این زمینه نگران هستند و نمى دانند چه باید بکنند. دوستانى که در این جا هستند به خوبى مى توانند در مشاوره هاى فردى و گروهى افراد را راهنمایى کنند.

4. حل معضلات روحى و روانى طلاب و کارمندان مؤسسه. انسان چه بخواهد و چه نخواهد، بالاخره ممکن است به بیمارى ها و معضلاتى مبتلا گردد; مثلاً دچار افسردگى، اضطراب و وسواس شود. و چه جایى بهتر از مرکز مشاوره که باید به یارى این طلبه یا دانش پژوه برسد و او را از این افسردگى یا وسواس نجات دهد.

پاسخ به سؤالات تلفنى و کتبى افراد کار دیگرى است که این مرکز انجام مى دهد. بعضى وقت ها افراد مى خواهند از طریق مکاتبه یا تلفن با یک متخصصى که طلبه هم باشد مشورت کنند و از مراجعه حضورى معذورند لذا این زمینه هم فراهم شده است تا دوستان راحت تر به رفع مشکلات خود بپردازند.

توضیح این نکته در این جا لازم است که همه همکاران ما سابقه چندین سال درس خارج دارند و در زمینه هاى حوزوى، دینى و روان شناسى مسلط هستند و براى حفظ حرمت افراد به صورت تلفنى و مکاتبه اى به آن ها خدمات مشاوره اى ارائه مى نمایند.

معرفت: در خصوص شناخت استعدادها و قابلیت هاى طلاب و هدایت آنان در مسیرهاى مناسب، که از آن به عنوان یکى از اهداف مرکز یاد کردید، آیا عملاً نیز با چنین مسأله اى برخورد داشته اید؟ مثلاً آیا موردى پیش آمده است که منجر به تغییر رشته تحصیلى دانش پژوهان شده باشد؟

حجة الاسلام صفورایى: در این زمینه، ما فعالیت هاى بسیارى داشته ایم. به دو مورد عینى و روشن اشاره مى کنم: معاونت فرهنگى مؤسسه هم اکنون در حال برگزارى دوره اى به نام تربیت مربّى اخلاق مى باشد که از سال گذشته شروع کرده است. پیش از شروع این دوره، یکى از گزینه ها و یا عوامل دخیل در انتخاب این افراد، سنجش و ارزیابى شخصیتى آنان بود. براى این منظور از یکایک افرادى که ثبت نام کرده بودند، یک تست شخصیت به عمل آمد و افرادى که شخصیتى متناسب با مربّى اخلاق داشتند انتخاب شدند.

همچنین براى برگزارى دوره تربیت مشاور در این مرکز، از افرادى که داوطلب بودند سنجش استعداد و علاقه به عمل آمد و از بین آنان کسانى که روحیه مشاور شدن را داشتند انتخاب گردیدند. در خصوص تغییر رشته تحصیلى دانش پژوهان نیز موارد بسیارى خصوصاً در سال اوّل که دوره عمومى است و مى خواهند گرایش خود را انتخاب کنند، مواردى داشته ایم که خواستار شناخت علاقه و استعداد خود بوده اند و این مرکز نیز متناسب با استعداد و علاقه آنان، راهنمایى هاى لازم را به ایشان ارائه داده که بعضاً تغییر رشته برخى از آنان را به دنبال داشته است. قریب دو سال است که مشاوران این مرکز به مدیریت سنجش و ارزیابى در مصاحبه هاى تخصصى سنجش هوش و استعداد کمک مى کنند و افراد توانمند و متناسب با اهداف مؤسسه را شناسایى و انتخاب مى نمایند. در این زمینه، کارهاى متعدد دیگرى هم شده است; مثل مشاوره در مورد ازدواج و یا... . یکى دیگر از کارهایى که این مرکز انجام مى دهد کمک به دانش پژوهانى است که در طول تحصیل خود پیشرفت شایانى نداشته اند و حتى چند ترم عقب افتاده اند. در این گونه موارد با خود دانش پژوه و یا مسؤولان مربوطه صحبت مى شود که اگر فرد تحصیل خود را متوقف کند و یا تغییر رشته بدهد، به نفع آنان خواهد بود. در این زمینه نیز مسؤولان مؤسسه کمال همکارى را با ما داشته اند.

معرفت: لطفاً با تفصیل بیش ترى بفرمایید آیا فعالیت هایى که در این مرکز انجام مى شود صرفاً در زمینه عملیاتى است یا در زمینه تحقیقاتى هم کارهایى انجام مى شود؟

حجة الاسلام صفورایى: در پاسخ به این سؤال ترجیح مى دهم که در هفت یا هشت محور، زمینه هاى کارى مرکز مشاوره را توضیح دهم. یکى از زمینه هاى کارى این مرکز، مشاوره، راهنمایى و درمان مى باشد. البته، این سه حیطه با هم فرق مى کنند. اگر فعالیت ها را به صورت جزیى بخواهیم در نظر بگیریم.

1. مشاوره خانوادگى است که شامل مشاوره ازدواج و انتخاب همسر، حل اختلافات خانوادگى و مشکلات رفتارى کودکان و نوجوانان مى باشد. به عنوان مثال، گاهى اوقات در اثر بعضى از ندانم کارى ها یا عدم شناخت صحیح، سرِ یک مسأله بسیار کوچک بین آقا و خانم اختلاف پیش مى آید و یا والدین با فرزند نوجوانشان ناسازگارى پیدا مى کنند. شاید آنان خودشان به تنهایى نتوانند مشکل را حل کنند، ولى وقتى به این مرکز مراجعه مى کنند به راحتى مشکل آنان حل مى شود. یا مثلاً کسى که فرزند سه چهار ساله اش شب ادرارى دارد، وقتى به این مرکز مراجعه کند، ما آموزش هاى لازم را در این زمینه به وى ارائه مى دهیم و یا اگر تشخیص دادیم که کودک مشکل پزشکى دارد، به پزشک متخصص ارجاع مى دهیم. همه این ها در زیر مجموعه مشاوره خانوادگى مى گنجد.

2. در زمینه راهنمایى تحصیلى، که پیش از این نیز بدان اشاره شد، براى مثال مى توان از چگونگى مقابله با اضطراب امتحان، یا پیشگیرى از افت تحصیلى و یا تعیین رشته تحصیلى سخن گفت.

3. روان درمانى که بخش عمده کارهاى ما را به خود اختصاص داده است زمینه دیگرى از فعالیت هاى ماست و شامل درمان انواع بیمارى ها نظیر وسواس فکرى، وسواس عملى، اضطراب، افسردگى، ترس، اختلال خواب و... مى گردد. درمان اختلال یادگیرى، در کودکان و بزرگسالان، عصبانیت و پرخاشگرى از دیگر مواردى است که مرکز در این زمینه انجام مى دهد.

4. روان سنجى است که شامل انواع آزمون هاى هوش، شخصیت، استعداد، رغبت سنجى، سنجش مهارت هاى فردى و... مى باشد. در این زمینه، مرکز مشاوره با تهیه امکانات و ابزار لازم جهت آزمون، هم به مشاوران و درمان گران در کشف و شناخت مشکلات افراد کمک مى کند و به جهت کشف استعدادها و توانایى هاى نهفته افراد، که بدانند در چه مسیرى باید حرکت کنند، مى پردازد.

5. از بخش هاى فعال این مرکز پاسخ گویى به سؤالات متعدّد در زمینه هاى مرتبط با تربیت، مشاوره، درمان و مسائل روان شناسى علمى و عملى مى باشد. ما به طور متوسط در هر ماه به هزار سؤال که مجامع علمى، مجلات، دانش آموزان و دانش پژوهان از ما مى پرسند پاسخ مى دهیم. براى این کار هم خوشبختانه نرم افزارى تهیه شده که از پاسخ گویى به سؤالات تکرارى اجتناب شود.

6. تهیه جزوات آموزشى است که مورد استقبال بسیار زیاد واقع شده است. ما خوشحال هستیم که تاکنون توانسته ایم پاسخ گوى نیاز دوستان باشیم، هر چند قبول داریم که مى بایست بیش از این فعالیتمان را افزایش دهیم. با کمک محققان، مشاوران و درمان گران خود توانسته ایم بیست جزوه با شمارگان 2000 نسخه در موضوعات تربیت فرزند، مسائل خانوادگى، تحصیلى، اجتماعى و فردى تهیه کنیم و در اختیار دانش پژوهان و کارمندان مؤسسه قرار دهیم. خوشبختانه این جزوه ها مورد استقبال مراکز فرهنگى مختلف از جمله آموزش و پرورش، سپاه و... هم قرار گرفته است.

آخرین نکته این که با تأکیدات جدّى مسؤولان مؤسسه، مخصوصاً معاونت فرهنگى، اخیراً دوره اى به نام تربیت مشاور براى طلاب شروع شده است و ما در خدمت 25 نفر از طلاب عزیز هستیم. قصد ما این است که اصول اساسى راهنمایى و مشاوره را براى کسانى که آمادگى علمى و عملى دارند، آموزش دهیم تا آنان بتوانند در سطح حوزه و نیز در ایام تبلیغ فعالیت هاى جدّى و خوبى داشته باشند.

بنابراین، فعالیت هاى این مرکز صرفاً در کارهاى عملى و جلسات مشاوره روزانه خلاصه نمى شود، بلکه در زمینه هاى تحقیقاتى نیز کارهاى خوبى انجام مى شود که به برخى از آن ها اشاره کردم.

مرکز مشاوره از یک کتابخانه غنى و تخصصى برخوردار است که علاوه بر استفاده دوستان خود مرکز، به صورت امانت در اختیار دانش پژوهانى که به این کتاب ها نیاز دارند و یا مشغول نوشتن پایان نامه مى باشند، قرار داده مى شود و نیز راهنمایى هاى لازم در این زمینه به آنان مى شود. همچنین در خصوص کارهاى تحقیقاتى، کتابى تحت عنوان «خود ارضایى و راه هاى درمان آن» تهیه شده که توسط مؤسسه اشراق بابل به چاپ رسیده است و کتاب دیگرى با عنوان «چشم چرانى; علل و عوامل و راه هاى مقابله با آن» در دست چاپ است و نیز کتاب هایى از این دست که انشاءالله در آینده نزدیک به چاپ خواهند رسید.

معرفت: آیا خدماتى که این مرکز ارائه مى دهد صرفاً مخصوص دانش پژوهان و کارمندان مؤسسه است یا این که از سطح شهر هم کسانى مراجعه مى کنند ؟ در ضمن در مورد زمان و مکان فعالیت ها و نیز تعداد مراجعان توضیحاتى ارائه بفرمایید.

حجة الاسلام صفورایى: در اصل این مرکز، به دلیل محدویت زمانى و مکانى و نیرو براى دانش پژوهان و کارمندان مؤسسه راه اندازى شده است، امّا با مجوّز مسؤولان مؤسسه، ما ده درصد از پذیرش خود را به طلاب حوزه اختصاص داده ایم که آن هم به طور رایگان است. از غیر طلاب هم در حدّ نادر مى پذیریم، امّا هزینه آن را براساس تعرفه هاى مرکز ملّى جوانان، البته با اندکى تخفیف دریافت مى کنیم. در مورد مکان، به جهت رعایت اصول علمى مشاوره و همچنین رعایت اصول اخلاقى و حفظ حرمت حیثیت افراد، یک ساختمانى نزدیک مؤسسه (پلاک 89) و به صورت مستقل در اختیار مرکز مشاوره قرار داده شده که با امکانات نسبتاً خوبى که دارد در خدمت مراجعه کنندگان محترم مى باشد. و در صبح و بعدازظهر به طور متوسط پنج مراجع حضورى و یکى دو مراجع تلفنى داریم. البته ما به علت محدودیت هاى موجود، بیش از این امکان گسترش کار را نداریم و همان گونه که قبلاً هم اشاره شد، ماهانه دست کم هزار سؤال را پاسخ مى دهیم; یعنى هفته اى 250 تا 300 سؤال.

معرفت: ارتباط این مرکز با سایر مراکز تخصصى مشابه در سطح شهر چگونه است؟

حجة الاسلام صفورایى: در این زمینه، همان طور که اطلاع دارید در قم چند مرکز مشاوره فعالیت دارند. یکى از آن ها مرکز مشاوره امین است که خصوصى است و مسؤول آن از همکاران ما هستند و قبلاً در مؤسسه بوده اند. ما گاهى اوقات به جهات مختلف ارجاعاتى به این مرکز داریم، از آن مرکز هم ارجاعاتى به ما مى شود. جلساتى با مسؤول این مرکز داریم، تبادل نظرهایى مى کنیم و به طور کلى از تجارب یکدیگر استفاده مى کنیم. همچنین با مرکز مشاوره مرکز جهانى علوم اسلامى، که مخصوص طلاب غیر ایرانى است، ارتباط جدّى و عمیقى داریم. بعضى از مشاوران ما در آن جا هم فعالیت مى کنند. بعضى جلسات علمى را با استادان برجسته فن به صورت مشترک برگزار مى کنیم و گاهى اوقات جزواتى را نیز به صورت مشترک تهیه مى کنیم. مراکزى هم بهزیستى و آموزش و پرورش دارد که ما با آن ها ارتباط کارى نداریم، ولى هر از چند گاهى جلساتى را با مسؤولان آن مرکز داریم. در این جا خوب است به این مطلب اشاره کنم که اکثریت قریب به اتفاق مشاوران مرکز مشاوره مرکز جهانى علوم اسلامى را فارغ التحصیلان مؤسسه تشکیل مى دهند.

در پایان لازم به ذکر است این مرکز جاى امنى است، فقط مشاور در جریان مسائل مطرح شده قرار مى گیرد و کسى نمى تواند به آن ها دسترسى پیدا کند، چون حفظ اسرار و حرمت اشخاص جزو اصول مشاوره و اصول اخلاقى است. ما افراد زیادى را مشاهده مى کنیم که مثلاً به وسواس فکرى و وسواس عملى مبتلا هستند، ولى براى حل مشکل خود به هیچ جا مراجعه نمى کنند. از این قبیل افراد درخواست مى شود اگر واقعاً احساس نیاز مى کنند اینجا بهترین محلى است که مى توانند مراجعه کنند. ما هم با کمال میل در خدمت دوستان هستیم و آرزو مى کنیم که بتوانیم خدمت شایسته اى را تقدیم عزیزان کنیم.

برخود لازم مى دانم که عرض کنم این خدمت ناچیز از برکت گروه روان شناسى، مسؤولان این گروه و در سطح عالى تر برکت مؤسسه امام خمینى(قدس سره) و در سطح اعلى، برکت، اخلاص و درایت حضرت آیت الله مصباح یزدى ـ دام ظله ـ است. خود ما با راهنمایى ها و توصیه هایى که ایشان فرمودند وارد این گروه شدیم. امروزه آثار و برکات این مرکز نه تنها مؤسسه و حوزه علمیه، بلکه اقصى نقاط کشور را در بر گرفته و ان شاءاللّه روز به روز نیز گسترده تر و فراگیرتر خواهد شد.