معرفت

«معرفت» و الزامات فراروى رسانه اى

سید محمدرضا طالبیان

اشاره

هر رسانه ارتباطى، اعم از نوشتارى و غیر نوشتارى، داراى دو جهت و حیثیت متمایز است: جهت محتوایى; جهت ظاهرى و تکنیکى.

یک رسانه آن گاه مى تواند درست گام بردارد، که دو جهت یادشده را توأمان و دوشادوش یکدیگر مورد توجه قرار دهد و از هیچ یک غفلت نورزد; چرا که غفلت از هریک، ناکامى در دستیابى به اهداف رسانه اى را در پى خواهد داشت. براى نقد و بررسى عملکرد یک رسانه هم، با تفکیک همین دو جهت مى توان به نتیجه رسید. مطلوب ما در اینجا نقد و بررسى عملکرد مجله معرفت است.

الف. عملکرد محتوایى معرفت

ویژگى هاى مثبت

1. طرح مطالب تخصّصى: ارائه نشریات تخصصى در ایران امرى چندان دیرپا نیست، مى توان گفت: معرفت یکى از پیشگامان این راه است. معرفت با پى گیرى این امر، در واقع، نقش تغذیه مخاطبان خاص را دنبال مى کند و مى کوشد تا نشریه به بازار مطالب عوامانه و متخصصانه تبدیل نشود.

2. اهتمام به نقد: معرفت مى کوشد تا حتى الامکان گزارش هایى که از یک مکتب یا اندیشه مى شود، با نقد و بررسى همراه منتشر نماید. این امر به ارایه چهره واقعى آن مکتب و اندیشه یارى مى رساند.

3. اهتمام به «ترجمه»: ترجمه اندیشه هاى دیگران و مطالب تخصّصى از متون لاتین یکى از نکات مثبت معرفت است که به رشد و بارورى اندیشه ها یارى مى رساند.

4. رویکرد ویژه نامه اى: معرفت در یک گام درست مى کوشد در هر شماره، عمده مطالب را در یک راستا ویژه قرار دهد تا بلکه به مدد آن، دست کم در یک حیطه خاص بتوان به یک جمع بندى نسبى رسید. این امر از تشتّت مباحث خاص در شماره هاى مختلف جلوگیرى مى کند. مطالب یادشده پاره اى از ویژگى هاى مثبت معرفت از حیث محتوا بود.

ویژگى هاى منفى

1. عدم جلب آراى اندیشمندان گوناگون: آنچه در معرفت مى بینیم عمدتاً مقالات و مطالب دانش آموختگان یک نهاد خاص است. گویى که دیگران از آن منفصل و مهجورند. گرچه معرفت درهاى خود را به روى آرا و اندیشه هاى مختلف گشوده است، اما باید توجه داشت که همواره نمى توان به انتظار نشست و اقدامى در این راستا نکرد.

2. عدم توجه کافى به روزآمد کردن مطالب نشریه: در نگاه کلى، گرچه مطالب معرفت عمدتاً مطالب جدید و قابل بحث اند، اما باید به تقدم و تأخر برخى مباحث بر برخى دیگرازجهت طرح درحیطه رسانه هاتوجه داشت. اگرمطلبى دررسانه هاى اندیشه اى موضوعیت ویژه مى یابد، نباید از آن غافل شد.

3. ناتوانى در ایجاد کانون گفتمانى: نمى توان انکار کرد که پاره اى از نشریات تخصّصى اندیشه اى در کشور موجد یک کانون گفتمان بوده و در حوزه فعالیت خود محوریّت طرح مباحث تئوریک را به دست دارند. اما به نظر مى رسد که معرفت از این نظر تاکنون ناموفق بوده و آرام و بى صدا در گوشه اى کوچک به فعالیت خود ادامه مى دهد.

4. کمبود ابداعات تئوریک در معرفت: نمى توان کتمان کرد که معرفت به نقد آرا و اندیشه ها اهتمام ویژه دارد. اما نقد یک اندیشه تنها جنبه سلبى دارد و ارایه نظر جدید جنبه ایجابى و همین دومى است که در معرفت برجسته نیست.

5. مغفول ماندن پاره اى از مباحث تخصّصى: گرچه معرفت به اهم مباحث مى پردازد اما مباحثى هم هستند که در این میان مورد غفلت قرار مى گیرند. از جمله مباحث مردم شناختى، معناشناسانه، مباحث دلالات و فلسفه زبان، فلسفه علم و معرفت شناسى معاصر و...

6. استمرار بیش از حد پاره اى از مباحث: گاه پاره اى از مطالب منتشر شده در معرفت بیش از اندازه استمرار مى یابند و این امر ملالت آور و خسته کننده است.

7. طرح مطالب ناهمخوان با هدف معرفت: پاره اى از مباحث منتشرشده در معرفت بى آن که نظرى به محتوایشان داشته باشیم، در راستاى اهداف معرفت نیستند و با دیگر مطالب تخصصى نشریه هماهنگ نمى باشند. اگر بناست در نشریه از مطالب غیرتخصصى هم استفاده شود، مى بایست قسمت هایى چون شعر، نقد ادبى، سینما و... براى خود جایى داشته باشند.

8. عدم معرفى تازه هاى اندیشه: هراز چند گاهى اثرى در معرفت تبلیغ مى شود، اما این امر اولا، هنوز به یک جهت گیرى تبدیل نشده است ثانیاً، تنها در حدّ تصویر و معرفى نام اثر و نویسنده آن بوده است و ثالثاً، آثار اندیشمندان غربى را شامل نمى شود.

9. کاستى هایى در امر ترجمه: پیش تر از اهتمام معرفت به ترجمه آراى اندیشمندان غربى به عنوان یکى از ویژگى هاى مثبت آن سخن گفتیم، اما این رویکرد معرفت دچار یک نقیصه است و آن این که تنها به ترجمه آثار زبان انگلیسى اکتفا مى شود ولى به سایر زبان ها از جمله متون آلمانى و فرانسوى اهتمام نمى شود.

ب. عملکردظاهرى معرفت

ویژگى هاى مثبت

1. تحول نسبى در پاره اى عناوین روى جلد;

2. استفاده از قطعات ادبى بر روى جلد;

3. استفاده از کاغذ مرغوب و چشم نواز;

4. ارایه خلاصه عربى و انگلیسى مطالب;

جنبه هاى فرم گرایانه منفى

1. مشکل قطع و اندازه معرفت: معرفت باید به یکى از این دو امر تن دهد: اگر در قطع بزرگ منتشر مى شود، مى باید از قطر جلد آن کاست و ظاهرى ظریف تر و آراسته تر براى آن فراهم کرد و گرنه مى باید در قطع کوچک تر منتشر شود.

2. عدم ارایه طرح روى جلد مناسب: طرح هاى روى جلد در معرفت از جذابیّت و نوآورى و سبک هاى جدید برخوردار نیستند و از مشکل عدم روزآمدى رنج مى برند.

3. عنوان نامناسب: عنوان نشریه از جذابیّت برخوردار نیست و نیز خلاصه مطالب که بر روى جلد مى آیند، جایگاه و طرح مناسب و زیبایى ندارند.

4. عدم استفاده از طرح هاى داخلى: در صفحات مجله، طرح هاى گرافیکى مناسب و روزآمدى وجود ندارد. البته، این امر، امروزه جایگاه ویژه و خاصى را در نشریات تخصصّى براى خود پیدا کرده است.