معرفت

سال بیست و چهارم ـ شماره 211 (ویژه دین شناسى)

عباسعلى مشکانى سبزوارى / کارشناس ارشد فلسفه دین دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام.

meshkani.a@gmail.com

غلامعلى اسماعیلى کریزى / عضو هیئت علمى گروه فقه و مبانى حقوق دانشگاه آزاد اسلامى واحد دامغان.                               esmaeiliali74@gmail.com

دریافت: 2/6/93               پذیرش: 29/11/93

چکیده

یکى از اقدامات ضرورى در خصوص توسعه فقه، توسعه منابع آن است. توسعه منابع در دو جهت کیفى و کمّى امکان پذیر است. در توسعه کیفى، نوع نگاه و برداشت از منابع، موضوع بحث است. اما در توسعه کمّى، بحث بر سر این است که آیا منابع فقه در چهار منبع کنونى محصور است و یا از منابع دیگرى نیز مى توان در استنباط و استخراج احکام بهره جست؟ فطرت به عنوان یار دیرپا ـ اما مغفولٌ عنه ـ عقل، یکى از نمونه هاى قابل بحث و بررسى است که آیا قابلیت منبع قرار گرفتن براى فقه و احکام دینى را دارد یا خیر؟ مقاله حاضر به تبیین کارکردهاى گوناگون علمى و عملى فطرت در سه مقوله پیشینى، میانى و پسینى مى پردازد. در کارکرد پیشینى، فطرت به مثابه کشتزارى مستعد، زمینه و پیش زمینه فعالیت و ثمربخشى منابع چهارگانه کتاب، سنت، اجماع و عقل را فراهم مى کند. در کارکرد میانى، فطرت ـ فى الجمله ـ در کنار منابع چهارگانه قرار گرفته و منبع فهم برخى از آموزه هاى دینى است. در کارکرد پسینى، فطرت معیار و ملاک صحت گزاره ها و آموزه هاى استنباطى دینى است.

کلیدواژه ها: فقه، حکومت، فطرت، مصباحى، معیارى، مفتاحى.