معرفت

در حاشیه کنگره جهانی هزاره شیخ مفید(ره)

(قسمت دوم)

اشاره

این بحث که قسمت اوّل آن، گزارشی از کنگره جهانی هزاره شیخ مفید وگقتگوهایی باتنی چند از مهمانان خارجی این کنگره بود، تقدیم خوانندگان گرامی گردید؛ اینک ادامه این گفتگو را با چند تن دیگر پی می گیریم.

گفتگو با دکتر هرمان لندلت؛ از کشور کانادا

معرفت: چه کسانی حامی تفکر دینی هستند؟

جواب: افرادی در فرانسه هستند که مسیحی کاتولیک و حامی تفکر دینی هستند. البته کسانی نیز وجود دارند که در دین شک می کنند و شک اصل تفکر است، همانطور که دکارت گفته: شک مادر تفکر است و فخر رازی هم از مشککین بود. ولی از فیلسوفان معاصر نیز افرادی وجود دارندکه رسماً متدین نیستند یعنی اینکه نمی گویند که: من فیلسوف متدین هستم، چون ممکن است که التزام عملی به دین نداشته باشند ولی افکار دینی داشته باشند. همین «گمین مککل» که فرانسوی است و حامی تفکر دینی است، اینها تدین دارند هرچند لازم نیست که مذهبی باشند و من فکر می کنم تظاهر در خیلی اوقات نفاق هم هست. اگر کسی بخواهد که نشان دهد که من متدین هستم لازم نیست که واقعاًمتدین باشد.

معرفت: آیابه نظر شما بین علم و دین تضاد وجود دارد؟

جواب: نه لازم نیست که تضاد باشد، آنها دو چیز، مثل سیب و گلابی هستند یعنی دو چیزند و دو ذوق هم دارند؛ ممکن است به هم بخورند و ممکن است که به هم نخورند. مسئله عقل و ایمان است مسئله عقل و شرع است. چگونه ممکن است بین آن دو تضاد وجود داشته باشد؟! همان طور که خودتان می دانید در دین اسلام در طول تاریخ بحث های زیادی بوده است که عقل و دین در اسلام چه جایگاهی دارند و کدام یک اولویت دارند؟ به نظر من بین این دو تضاد وجود ندارد.

معرفت: پیروزی انقلاب اسلامی در جوامع غربی چه تأثیری بر روی روشنفکران و آگاه کردن مردم داشته است؟

جواب: این هم یک مسئله ای است و روشنفکران غربی یک گروه که نیستند، خیلی زیاد هستند وخیلی هم طرفدار ایدئولوژی های مختلف و از جمله اسلام هستند. بطورکلی پیروزی انقلاب اسلامی بدواً از جمله چپی ها را خوشحال کرد چون ضد آمریکا بوده است ولی بعداً وقتی که به جوهر انقلاب و اسلامیت آن پی بردند و دیدند این انقلاب طرفدار چپ نیست و چیز دیگری است، البته خیلی از آنها برگشتند. همان طوری که عرض کردم بطور کلی نمی توان اظهارنظر کرد چون مسأله همه جا فرق دارد. آنچه مهم است آشنایی باشخصیت های مهم زنده است: اگر شماکسی یا چیزی را خود بشناسید فرق می کند تا اینکه از طریق روزنامه آنرابشناسید من فکر می کنم وجود دانشجویان ایرانی در غرب می تواند چهره انقلاب اسلامی رابرای آنان بخوبی تصویر کند و چهره حقیقی انقلاب را بشناساند. چون غربی ها می ببینند که آنان هم مردمی مثل خودشان هستند!! این مسأله واقعاً مهم است.

معرفت: باتوجه به رشد اسلام خواهی در کشورهای مختلف اسلامی و شکست ایدئولوژی کمونیسم، آینده جهان را چگونه پیش بینی می کنید و اصولاً اسلام قادر خواهد بود بعنوان یک قطب مطرح شود؟

جواب: هرچند سئوال مشکلی است، از طرفی من هم پیشگو نیستم؛ و هرچند تا حالا چنین چیزی اتفاق نیافتاده است اما این مسئله ممکن خواهد بود و باید امیدوار بود. من شخصاً فکر می کنم اگر سوء استفاده از اسلام نشود و خوب از آن بهره برداری کنند، قطعاً استفاده خوبی خواهد داشت که همه طالب آن هستند.

معرفت: اهمیت فلسفه دین از چه جهت است و اصولاً چرا این بحث اهمیت دارد؟

جواب: برای روشن کردن فکر بحث از فلسفه دین خیلی اهمیت دارد. مثلاً فلسفه برای شیخ الاشراق دو جنبه دارد یکی «تأله» و دیگری «بحث» که هر دو باید باشد تادرست و صحیح باشد. اگر فقط «بحث» باشد جوهر ومایه نخواهد داشت اگر فقط «تأله» یا الهام و ذوق و شوق و اینها باشد آنهم قابل اظهار و بیان برای مردم نخواهد بود. پس برای تفهیم و تفهم «بحث» لازم است ولی «بحث» بخودی خود چیزی خالی و بدون جوهر و مایه است. همین است که حکمای اسلامی بخصوص شیخ الاشراق و پیروان وی اشراقیون، میرداماد و ملاصدرا و... همه عقیده دارند که هم «بحث» لازم است و هم «شوق» و «ذوق».

گفتگو با دکتر شیجیرو کامادا؛ از کشور ژاپن

معرفت: به نظر شما نقش دین بطور کلی و اسلام وتشیع بطور خاص در تمدن جهان امروز که به نظر می رسد دین نقش کمتری نسبت به سابق دارد، چیست؟

جواب: به نظر من جهان بسیار بزرگ است و دارای فرهنگهای مختلفی می باشد که اسلام در میان آنها، مؤثرترین عامل است. برخی از این فرهنگ ها در ارتباط تنگاتنگ با اسلام بوده و برخی ارتباط چندانی با آن ندارند. به هرحال جهان در مجموع واحد است و مردم زیادی وجود دارند که به صورت عضوی کوچک ازاین مجموعه زندگی می کنند. به نظر من اسلام خیلی مهم است و همین طور مسلمان ها باید بدانندکه در جهان مردمانی زیست می کنند که نمی دانند اسلام چیست و همچنان براساس ضوابط وهنجارهاورسومات دینی خود زندگی می کنند. و این خیلی مهم است که مسلمانان شرایط فعلی جهان را درک کنند و با توجه به شرایط موجود جهان، اسلام را به دیگران بشناسانند.

معرفت: شما فکر می کنید نقش دین به طور کلی در فرهنگ جهانی چه باشد؟

جواب: به طور کلی دین در فعالیتهای بشری نقش مهمی دارد و هرگاه شخصی بخواهد کاری را انجام دهد قهراً در چارچوب اصولی که در ارتباط با دین و به طور کلی ضوابط و استانداردهای مذهبی که در ذهن خود دارد آن را انجام می دهد. بنابراین دین از جایگاه ویژه ای برخوردار است و باید بسیار مورد توجه قرار گیرد.

معرفت: میزان آشنایی غربیان و ژاپن با حقیقت و جوهر انقلاب اسلامی ایران چه مقدر است؟

جواب: این نکته حساسی است و پاسخ آن در تخصص من نیست من نظر شخصی خودم را و آن هم فقط در مورد ژاپن بیان می کنم، چون در مورد کشورهای غربی در این مورد چیزی نمی دانم.

قبل از انقلاب اسلامی ایران ژاپنی ها در مورد ایران و کشورهای اسلامی چیز زیادی نمی دانستند و اصولاً فقط در زمینه نفت با کشورهای اسلامی ارتباط داشتند و بسیاری از مردم علاقه ای به اسلام و کشورهای اسلامی نداشتند چون در این زمینه اطلاعات بسیار ضعیفی داشتند. بعد از انقلاب اسلامی ایران، ژاپنی ها انقلاب را از طریق رسانه های غربی شناختند، از این رو ممکن است مردم ژاپن تصورات نادرستی از انقلاب داشته باشند که توسط غربی ها به آنها القاء شده است. به هرحال انقلاب اسلامی عامل مهمی در شناخت اسلام وجهان اسلام برای ما ژاپنی ها بود، که قبل از آن آگاهی زیادی در این باره نداشتیم و این برای مردم ژاپن بسیار سودمند است.

معرفت: منشأ پیدایش توهم تضاد بین دین و علم به نظر شما چیست؟

جواب: من چنین تصورنمی کنم، که بین آن دو تضادی باشد؛ البته علم و دین هر کدام تاریخ مخصوص خود را دارند. برای مثال در قرون وسطی در کشورهای غربی، علم ودین «کلیسا» در مسیحیت بر علیه یکدیگر قیام کردند ولی من فکرمی کنم که چنین نیست بلکه آن دو باید هماهنگ شوند و به نظر من دین و علم ارتباط و هماهنگی خوبی باید داشته باشند که موجب پیشرفت آن دو باشد.

گفتگو با دکتر معن زیاده؛ از کشور کانادا

معرفت: آنچه ما از نظر صاحب نظران بدست آوردیم این بود که: اسلام، بخصوص مکتب تشیع در جهان امروز، ناشناخته است؛ به نظر شما، علت این ناشناخته ماندن چیست؟ و همچنین بهترین راه یا راههایی که برای ترویج مکتب اسلام بخصوص معارف شیعی در جهان امروز بخصوص در محافل علمی هست، را پیشنهاد بفرمایید.

جواب: به عقیده من تفکر شیعی تاحدود زیادی گمنام بود و در حقیقت اهتمام به تفکرات شیعی بصورت خاص و گسترده، بعد از انقلاب اسلامی ایران آغاز شد. از طرف دیگر نگرانی من از این است که، غربیها تصور می کنند که تفکرات شیعی برای خدا نیست بلکه هدف آنها در زنده کردن این میراث یا توسعه آن تفرقه بین مسلمانان است. و ما باید نسبت به خطر طرح تفکرات شیعی در مقابل تفکر اسلامی بشکل کلی و عدم توجه به توحید و جهات وحدت کاملاً هوشیار باشیم. و دائماً در جهت آموزش دانشجویان دانشگاههاکوشش نماییم که توجه آنان را در جهت وحدت اسلامی متمرکز کنیم؛ چون تنها عنصر قدرت برای مسلمین همین وحدت است و ایران احتیاج به وحدت و هماهنگی بین مسلمین دارد زیرا شیعه در بین مسلمین در اقلیت است و ما هرگاه خواسته باشیم هماهنگی اسلامی در حد وسیع و گسترده داشته باشیم باید در جهت عناصر توحید و اجتماع و وحدت و نه در جهت ابراز کردن یک تفکر خاص و یا تفرقه و تبعات آن، تلاش کنیم.

معرفت: حوزه علمیه قم به عنوان مهمترین مرکز علمی شیعه، چه جایگاهی در میان مراکز علمی دارد؟ و در شرایط کنونی مسائل مهمی که حوزه علمیه باید پاسخگوی آن باشد چیست؟ به عبارت دیگر چه توقعی روشنفکران جهان بویژه روشنفکران مسلماناز حوزه علمیه دارند؟

جواب: تردیدی نیست که قم امروزه مهمترین مرکزتفکرات شیعی است و من جداً بخاطر کوششی که مسئولین حوزه علمیه قم در جهت احداث مراکز آموزشی، درقم دارند ودانشجویانی به خارج جهت آشنایی با علوم جدید اعزام می کنند، خوشحال شدم و به عقیده من امروز حوزه قم مسئول این امانت بزرگ علمی و حیاتی برای مسلمانان شیعه و در کل، مسلمانان می باشد. و این بدین جهت است که بعد از انقلاب اسلامی، ایران نزد بسیاری از مردم بعنوان الگو و نمونه ای از نظام اسلامی مطرح است و امیدوارم که حوزه علمیه اهمیت زیادی برای میراث اسلامی و «تقریب بین المذاهب» آن هم بصورت علمی و نه صرفاً به صورت تئوری، قائل شود.

گفتگو با دکتر فان اس؛ از کشور آلمان

معرفت: به نظر شما،نقش و وضعیت تمدن امروزی در جهان وخلاء دین درآن ونقشی که مذهب شیعه می تواند در تمدن بشری جهان ایفا کند، چیست؟

جواب: اسلام در متن زندگی شماهست ولی درغرب و اروپا اینطور نیست که در مرکز باشد اگر شما اینطوری راجع به مذهب در اروپا صحبت کنید یعنی اینکه شما به اهل عتیق یعنی متعلق به قرون وسطی هستید. ما دو سال پیش به دعوت شورای عالی انقلاب فرهنگی به ایران آمدیم و با سه نفر از افراد عالی حوزه علمیه قم مصاحبه ای داشتیم و در این ارتباط دو مسافرت دیگر نیز کلاً اتفاق افتاد. و در اینها مسائل بسیار عالی مطرح شد و از طریق این ارتباط هست که ما می توانیم دیدگاهها رابه هم نزدیک کنیم. چون مشکل اصلی این است که دیدگاهها از هم دیگر دور هست و نمی توان بدون این ارتباط، دیدگاهها رابه هم نزدیک کرد، لذاما باید بدنبال زبان مشترک بگردیم.

معرفت: میزان آشنایی متفکرین جوامع غربی با انقلاب اسلامی و کلا" مذهب و دین تشیع چه مقدر است؟

جواب: آنان درمورد ایران و شیعه اصولاً هیچ اطلاعی ندارند، آنان نه جوانان و نه حتی پیرمردهای آنان هیچ اطلاعی در مورد انقلاب اسلامی و اسلام ندارند، فقط از طریق تلویزیون و اخبار وازطریق فرش ایران با ایران آشنا هستند. !

گفتگو با استاد سید حسن امین؛از کشورلبنان

معرفت: برخورد متفکران غربی با دین اسلام بخصوص شیعه چگونه است؟

جواب: باکمال تأسف، خیلی از این گروهها وصاحبان ادیانی که با شیعه دشمنی دارند، به خاطر این است که حقایق شیعه برای آنان روشن نشده است و بسیاری از معارف شیعه برای اینها مخفی است لذا بهترین راه این است که شیعه حقایق خود را برای جهانیان عرضه کند و دیگران آن را از نزدیک ببینند.

معرفت: میزان آشنایی متفکرین و اندیشمندان بااسلام و همچنین مکتب شیعه تا چه سطحی است؟

جواب: امروز آشنایی اندیشمندان غربی نسبت به شیعه در بین اقلیتهای مذهبی، بسیار زیادتر است؛به خاطر اینکه متفکران غربی در دهه های اول این قرن، معتقد بودند که اسلام، همان اسلام اشعری است! ولی امروز اهمیت روز افزونی به تشیع و تاریخ تشیع داده می شود. به عقیده من در غرب یک خصومت شدید بر ضد انقلاب اسلامی ایران وجود دارد، به خاطر اینکه رسانه های تبلیغی و سازمان های جهانی حقوق بشر تصویر ناصحیحی از انقلاب اسلامی به معرض نمایش می گذارند و لااقل در سطح بین المللی ما باید قادر به پاسخگویی و دفاع از خود باشیم. و این وظیفه ای خطیر جهانی برای مسلمین بخصوص شیعه است.

معرفت: جایگاه تمدن بشری در جهان امروز و نقش دین بخصوص دین اسلام در تمدن فعلی جهان چگونه است؟

جواب: بعضی از اندیشمندان غربی اهمیت زیادی برای نقش اسلام در ساختار تمدن جهان و تمدن غرب قائل هستند ولی عده زیادی هم هستند که نسبت به نقش تمدن اسلامی در نشر فلسفه یونانی و حکمت و بسیاری ازاندیشه ها و ابداعاتی که در قرن چهاردهم میلادی رشدنموده است،تجاهل می کنند و به نظر من این در راستای همان تبلیغات سوء جهانی وکم اهمیت جلوه دادن اسلام و فرهنگ وتمدن اسلامی است.

تهیه و تنظیم: محمد فولادی