معرفت

شیوه هاى معرفى تشیع

اشاره

پروفسور محمود ایوب، استاد نابیناى بخش ادیان دانشگاه تمپل آمریکا و اندیشمند مسلمان است و لبنانى الاصل از سال 1964 تاکنون مقیم آمریکا هستند، ایشان رساله دکترى خویش را در زمینه «عاشوراى حسینى» تدوین کرده اند. در فرصت کوتاهى که ایشان در اواخر تیرماه 74 در ایران بودند و نیز بازدیدى که از قم و مرکز آموزشى و پژوهشى امام خمینى(قدس سره) داشتند، گفتگویى کوتاه در خدمت ایشان ترتیب دادیم که حاصل آن از نظر خوانندگان گرامىمىگذرد.

اگر سیرتحصیلات علمىو زندگى خودتان را براى آشنایى محققان بیان بفرمایید، خوشحال خواهیم شد.

پروفسورایوب: بنده محمودایوب،متولد جبل آملِ لبنان هستم. من تحصیلات دانشگاهى خود را در دانشگاه آمریکایى بیروت شروع کردم که حاصل آن اخذ لیسانس در تاریخ فلسفه غربى بود. پس از آن، در سال 1964 م. به آمریکا رفتم و در دانشگاه پنسیلوانیا در فیلادلفیا فوق لیسانس خود را در اندیشه دینى (Relegous thought) گرفتم سپس به دانشگاه هاروارد، حیات بولتون، دانشگاه خیلى مشهور و مهم در آمریکا رفتم و تحصیلات دکترى خود را آغازکردم و درسال1975 م. درجه دکترى رادر تاریخ مقایسه ادیان گرفتم. تز دکترى بنده راجع به عاشوراى حسینى بود. در واقع، تز من درباره عاشورا، خلوص عاشورا و عزادارى و اندیشه عاشورا و به اصطلاح الهیات عاشورا بود. و این تز دکترى بنده منتشر شد. الان به اصطلاح، یک منبع و مصدر مهمىاز لحاظ اندیشه شیعه به زبان انگلیسى مىباشد. پس از اخذ درجه دکترى تدریس خود را در دانشگاه کالیفرنیا و بعداً در دانشگاه تورنتو کانادا و در مک گیل آغاز کردم. و از 1988 م. به دانشگاه تمپل در فیلادلفیا رفته و به عنوان پروفسور، در معارف اسلامىو مقایسه ادیان تدریس مىکنم و قصد دارم که تا آخر عمر در این زمینه تحقیق و تدریس کنم.

جناب پروفسور! شما بیشتر در چه زمینه اى تدریس مىکنید؟

پروفسورایوب: بله،مادرآمریکا یک دانشکده اسلام شناسى معینى نداریم ولى، ما یک دپارتمان ادیان شناسى داریم که در این دپارتمان یک برنامه مفصل درباره اسلام شناسى داریم. در این دپارتمان ما دو نفر هستیم; یکى آقاى خالد سلافکین شیب، آمریکایى سفید پوست هست که مسلمان شده است و خیلى خوب تحقیق و تدریس مىکند. ایشان در زمینه حدیث، فقه، تاریخ و سیره پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم)تدریس مىکند. بنده هم در زمینه معارف قرآن، تفسیر،تصوّف، عرفان، فلسفه، کلام، فِرَقْ تدریس مىکنم و دانشجویان زیادى از کشورهاى مختلف دنیا داریم که اینها تزهاى خود را پیرامون ادیان مختلف دنیا و نیز کشورهاى مختلف دنیا مىنویسند و ما از این بابت اطلاعات زیادى کسب مىکنیم.

جناب پروفسور! شما که در زمینه تفکرات شیعى تحقیق و تدریس دارید، برخورد غربیان با دین، به خصوص شیعه را در حال حاضر چگونه مىیابید، چه در محافل آکادمیک و چه مردم عادى؟

پروفسورایوب: تقریباًبعدازجنگ جهانى بودکه تحقیقات علمىغربیها و اهتمام آنان به تشیع کم شد. در آن زمان براى همه مستشرقین، اسلام، یعنى اسلام اشعرى و مىگفتند که خوب، اسلامِ تشیع یک حرکت فارسى و ایرانى بود و اسلام شیعى فعلاً مطرح نیست و این کم کم عوض شد و حالا اهتمام به فکر و تاریخ و عقیده تشیع بیشتر مىشود. ولى مىتوانم بگویم که غربیها هنوز ایدئولوژى تشیع را نمىفهمند. همین که آقاى آیت الله مصباح یزدى فرمودند که غربیها فکر مىکنند که «ولایت فقیه» یعنى، یک سلطه مطلق که هیچ آزادى در آن نیست. ولى، ما باید بهارائه و معرفى تشیع به جهانیان کمک کنیم.

خانم من، تز دکتراى خود را درباره تاریخ اندیشه تشیع مىنویسد. ایشان هم افکارى نو دارند. انشاءالله، به کمک هم ما به معرفى تشیع کمک خواهیم کرد و ایشان هم به بنده در این زمینه کمک مىکنند. چون بنده فارسى خوب بلد نیستم و ایشان از من بهتر فارسى مىتوانند صحبت کنند.

باتوجه به این که فرمودید اسلامى که در آنجا مطرح بوده بیشتر اسلام اشعرى بوده است، پس به چه علت بیشتر جوانها به تشیع حداقل براى مطالعه اش روى آورده اند؟

پروفسورایوب:بله،اکثرمحققین جوان ومردمى که مبتدى هستند، بیشتر به تصوّف علاقه دارند ولى، حالا اسلام منحصر به اسلام اشعرى نیست و اهتمام به تصوف و تشیع و عرفان و اینها زیاد است.

الان خانم بنده دردانشگاه پنسیلوانیا، ادبیات تدریس مىکند. دانشجویان زیادى هستند که به اسلام شیعى و ادبیات فارسى و... اهتمام مىورزند و این روند هر روز شتاب بیشترى مىگیرد.

با توجه به اینکه حداقل افراد زیادى مىخواهند درباره تشیع تحقیق کنند، به نظر شما چه راههایى براى ارائه و معرفى تشیع در مقطع کنونى جهانى، وجود دارد؟

پروفسور ایوب: بله، به نظر من این یک چیز مهمىاست. مىدانید که در آمریکا جمعیت کلیمىها، در دانشگاههاى بزرگ و یا دانشکده هایى که خیلى بزرگ نیستند، یک کرسى براى یهودیان تأسیس کرده اند، من فکر مىکنم و خدمت رهبر انقلاب اسلامىدر دیدارى که با ایشان داشتیم گفتم که ما در آمریکابه تأسیس کرسیهایى براى اسلام شناسى، به خصوص تشیع شناسى براى معارف شیعهو معارف اسلامىاحتیاج داریم. راه دیگر معرفى تشیع، انتشارات کتابهاو اینهااست. مثلاً از بهترین کتابهایى که من درباره تشیع دیده ام کتابى از یک بهایى انگلیسى اصالتاً ایرانى است. با این که در رشته پزشکى تحقیق مىکند اما،این کتاب را نوشته است. من و از کتاب ایشان که درباره «فکر و تاریخ تشیع» است، استفاده مىکنیم. کتابها براى معرفى تشیع بسیار مهم است.همچنین سمینارها و کنفرانسهاى بین المللى هم خیلى مهم است.

تحقیق و مطالعه اسلام براى ما مسلمان ها کاملاً طبیعى است. به دلیل این که با عقیده ما سازگار هست و براى تقویت عقیده خودمان اسلام را مطالعه مىکنیم. اما این سؤال هست که دانشجویان و محققین غربى که مسلمان نیستند، از مطالعه اسلام اسلام به طور کلى و یا خصوص تشیع چه انگیزه اى دارند؟

پروفسور ایوب: این یک تاریخ طولانى داردکه تقریباً از قرن17 تااواسط قرن20، اندیشمندان و محققین ومتشرقین درباره اسلام تحقیق مىکنند. اینها اهداف واحدى ندارند. بعضى اهداف سیاسى دارند، بعضى ها به اصطلاح کشیشهاى مسیحى و یهودى بودند که مىخواستند یهودیت و مسیحیت راترویج کنند و روى اسلام مطالعه مىکنند. ولى الان، این عوض شده است براى این که دانشجویان امروز هیچ انگیزه و هیچ هدفى ندارند. فقط مىخواهند دین اسلام و تمدن مسلمین رامطالعه کنند. بعضى از اینها یا مسلمان مىشوند یا حتى اگر هم مسلمان نشدند، علاقه مند به اسلام و مطالعه تمدن و فرهنگ اسلامىمىشوند ولى، هدف معین و واحدى ندارند. به طور کلى فکرمىکنم که معارف اسلامىدر غرب الان نسبت به قبل بهتر است از 50 سال یا حتى 20 سال قبل خیلى بهتر شده است.

جناب پروفسور! شما در دوسال پیش کنفرانسى در رابطه با اسلام شیعى در فیلادلفیا ترتیب دادید، بفرمایید انگیزه شما از این کنفرانس چه بودهاست؟

پروفسورایوب:انگیزه مافقط معرفى شیعه بود. ما که میسیونرى نیستیم. مامىخواهیم اسلام را معرفى کنیم. یک مؤسسه اى به نام «علوم عربى و اسلامى» هست که متعلق به کشور سعودى از دانشگاه امام محمد از عربستان است. و وقتى من به اینها گفتم که این کنفرانس را ما تشکیل مىدهیم، ایشان عصبانى شد. من گفتم که چرا عصبانى هستید؟ بعد از این کنفرانس، اگر شما مىخواهید با ما همکارى کنید تا یک کنفرانس درباره وهابیت ترتیب بدهیم، براى این که مردم و محققین اسلام، وهابیت را بشناسند. اینها هم کنفرانسى ترتیب دادند و ما شرکت کردیم. یک کنفرانس بى محتوا و بى فایده اى بود. اینها بیشتر انگیزه مادى دارند. چند نفرى هستند که ماهیانه حقوق مىگیرند وبه تبلیغ وهابیت مىپردازند.اما در عوض کنفرانس اسلام شیعى، کنفرانس بسیار خوب و پربارى بود. به خصوص که اندیشمندان و محققین اسلامىو شیعى ازایران و حوزه علمیه قم نظیرآیت اللّه مصباح در آن شرکت کردند و برخى ازاساتیددانشگاهى هم درآن شرکت کردند. خوب بود. و ما استفاده کردیم.