معرفت

گزارشى از:
پایان نامه هاى کارشناسى ارشد
گروه جامعه شناسى
مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره)

1. آقایى، محمدرضا. بررسى نظرى جامعه شناسى دین و توسعه. کارشناسى ارشد مؤسسه امام خمینى;، جامعه شناسى. به راهنمایى: دکتر رجب زاده. قم، 1376.

دین/ توسعه/ نمونه فرهنگى/ دنیوى شدن.

چکیده: بحث از دین و توسعه در کنار هم از جمله مباحثى مى باشد که مدت هاست در محافل علمى، بخصوص جامعه شناختى، مورد نظر قرار گرفته و شاید بتوان سابقه آن را با شکل گیرى جامعه صنعتى و رشد تکنولوژى همراه دانست. در این بررسى ها، که بیشتر به رابطه این دو نظر دارند، گویندگان و نویسندگان در صدد بیان سازگارى یا عدم سازگارى این دو با هم بوده اند و کمتر به برررسى نظر این دو در کنار هم توجه شده است. این رساله در صدد آن است تا ضمن بررسى هاى نظرى، در باره دین و توسعه در دو بخش جداگانه به مسائل مهمى که دانشمندان در باب دین و توسعه بدان توجه داشته داشته اند، اشاره کند و سپس تفاوت این برداشت ها و علل و دلایل این تفاوت ها را در قالب سه فصل جداگانه مورد بحث قرار دهد و در نهایت، ضمن بیان رابطه این دو نتیجه این برداشت ها را از حیث نظرى روشن نماید.

2. بختیارى، محمدعزیز. جامعه شناسى دین در اندیشه ماکس وبر. کارشناسى ارشد، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى;، جامعه شناسى. به راهنمایى: دکتر غلام على خوشرو، قم، 1376، 169 ص.

ماکس وبر/ عدل الهى / رستگارى/ گروه ها، اقشار و طبقات اجتماعى/ دین و دنیا/ اخلاق پروتستانى و روح سرمایه دارى

چکیده: در فصل هاى اول تا سوم خلاصه اى از زندگینامه علمى وبر همراه با توصیفى اجمالى از اوضاع و احوال علمى و فرهنگى جامعه وبر، تعریفى از جامعه شناسى دین از دیدگاه او و مهم ترین مفاهیم دینى مانند خدا، پیامبر، روحانى و روح ارائه شده است. همچنین علاوه بر مفاهیم، دیدگاه هاى وبر درباره منشأ پیدایش و فرایند تکامل ادیان، بحث هاى وبر در باره عدل الهى و رستگارى نیز مورد توجه قرار گرفته است. وبر در این مباحث مفهوم عدل الهى و رستگارى و راه حل هاى ادیان مختلف را مطرح نموده و تأثیر این مفاهیم و راه حل ها بر رفتار اجتماعى را مورد توجه قرار مى دهد. در فصل چهارم دیدگاه هاى وبر در مورد رابطه متقابل دین با طبقات گوناگونى مانند دهقانان، اشراف، نظامیان، دیوان داران، تاجران، پیشهوران، بردگان، کارگران و روشنفکران مورد بحث قرار مى گیرد. در فصل هاى بعد، مباحث وبر در باره رابطه دین و امور دنیوى ـ از قبیل اقتصاد، سیاسیت، روابط جنسى و هنر ـ دیدگاه هاى وبر در مورد دنیاگرایى و دنیاگریزى چهار دین بزرگ جهان ـ مسیحیت، اسلام، بودیسم و یهودیت ـ خلاصه منظمى از نظریه وبر در مورد رابطه اخلاق پروتستانى و روح سرمایه دارى مورد بحث قرار گرفته است. فصل هشتم چند محور مهم از دیدگاه هاى وبر در باب دین را به نقد مى کشد: 1ـ پیش فرض ها; 2ـ دین و جادو; 3ـ اسلام; 4ـ اخلاق پروتستانى و روح سرمایه دارى.

3. خیرى، حسن. بررسى حداقل میزان وجدان جمعى به منظور برقرارى نظم از دیدگاه اسلام. کارشناسى ارشد، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى;، جامعه شناسى. به راهنمایى: حجة الاسلام غلامرضا صدیق اورعى. قم، 1376.

نظم اجتماعى/ وجدان جمعى/ رعایت قوانین/ تحلیل محتوایى/ حدود.

چکیده: اسلام به عنوان دینى جاودانه و در بر بردارنده نیازهاى ضرورى همیشگى انسان ها، چه الگویى را براى برقرارى نظم اجتماعى ارائه نموده است؟ مباحث دورکیم در مورد وجدان جمعى چارچوب نظرى تحقیق محسوب شده و پرسش آغازین بدین صورت طرح گشته است: حداقل میزان وجدان جمعى به منظور برقرارى نظم از دیدگاه اسلام چیست؟ با روش کیفى و تحلیل محتواى متون اسلامى، نتیجه گیرى شده است که حداقل میزان وجدان جمعى از نظر اسلام، باور عمومى به رعایت قوانینى است که تخطّى از آنها مستوجب کیفر حدود شمرده شده است. در نتیجه، تنها باور عمومى به رسمیت داشتن قراردهاى اجتماعى، که در الگوى دورکیم حداقل میزان وجدان جمعى تلقّى گشته است، براى برقرارى نظم در جامعه از دیدگاه اسلام کافى نمى باشد.

4. زمانى، سیدرضا. رابطه باورهاى دینى با تحولات اجتماعى با تأکید بر انقلاب اسلامى ایران. کارشناسى ارشد، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى;، جامعه شناسى. به راهنمایى: دکتر محمدابراهیم موحّدى. قم، 1376.

تحولات اجتماعى/ عوامل اقتصادى/ مسائل سیاسى/ اعتقادات مکتبى/ باورهاى دینى مؤثر در انقلاب اسلامى ایران.

چکیده: هر روزه، تحولات و دگرگونى هاى اجتماعى، سیاسى و اقتصادى گوناگونى در گوشه و کنار جهان رخ مى دهد. متخصصان هر رشته، بنا به تخصص خود، هر یک، از این تحولات تحلیلى ارائه مى دهند. برخى منشأ تحولات اجتماعى را در عوامل اقتصادى و مادى جستجو مى کنند و برخى دیگر منشأ آن را مسائل سیاسى داخلى یا تحریکات خارجى مى دانند. اما آنچه معمولاً در بررسى علل تحولات اجتماعى مورد غفلت قرار مى گیرد باورها و اعتقادات یک ملت است. با سیرى در تحولات اجتماعى، به این موضوع پى مى بریم که وقوع تحولات اجتماعى ناشى از یک سلسله باورها و اندیشه هاى خاصى است که به دلیل اعتقاد به مکتبى خاص در مردم به وجود آمده یا در آنها تقویت گشته است. لکن پیش از وقوع هر تحولى در جامعه، باورهاى حاکم بر نظام موجود نفى مى گردد و براساس باورهاى نو، مکتب فکرى جدیدى به وجود مى آید که تعریف جدیدى از جایگاه انسان و جامعه ارائه مى دهد و بر مبناى آن، نظام سیاسى و اجتماعى ایده آل طرّاحى مى گردد.

5. شرف الدین، سیدحسین. تحلیلى اجتماعى از مهریه. کارشناسى ارشد، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى;، جامعه شناسى. به راهمایى: حجة الاسلام اورعى. قم، 1376.

تمدن هاى پیشین / ادیان پیش از اسلام (زردشت، یهود و مسیحیت) / آیات و روایات / حقوق مالى زن / دیدگاه متفکران / تحلیل کارکردى مهر / زیادى مهر در عصر حاضر.

چکیده: این رساله، که بر اساس یکى از الگوهاى رایج در جامعه شناسى حقوقى یعنى الگوى کارکردگرایى تنظیم شده، مهر را بر خلاف نگرش غالب و رایج حقوقى از منظر آثار و پیامدهاى اجتماعى آن مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. وقوع تغییرات جامع الاطراف در نظام اجتماعى و به تبع آن، ایجاد تمایز و بینونت میان نگرش حاکم بر عرف زمان نزول وحى با عرف موجود در این خصوص و نیز انتظارات و توقعات خاصى که هر عرف با توجه به وضعیت خاص اجتماعى خود، تأمین آن را از این عنصر حقوقى جویا مى شود، از دیگر محورهاى مورد مطالعه در این تحقیق مى باشد.

6. فولادى، محمد. مبانى جامعه شناسى دین و بررسى اندیشه هاى دکتر على شریعتى در مبانى دین. کارشناسى ارشد، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى;، جامعه شناسى. به راهنمایى: دکتر رحمت الله صدیق سروستانى. قم، 1376، 234 ص.

مبانى نظرى جامعه شناسى/ اندیشه هاى اجتماعى مطالعه دین/ منشأ پیدایش دین/ ابزار فهم دین/ جهان بینى و ایدئولوژى/ طبقات و مفسّران دینى (روحانیان و روشنفکران).

چکیده: دین، ارمغان بزرگ الهى است که همزمان با آغاز تاریخ و زندگى اجتماعى انسان، به دست برگزیدگان خداوند به انسان ارزانى شده و سپس از چنان حضور گسترده و عمیقى برخوردار گردیده که تاریخ و حیات انسان را یکسره رنگ و بوى دینى کرده است. در گذر زمان، مطالعات دینى و دین پژوهشى در علوم گوناگون جاى خود را به تدریج، باز کرده و رهیافت هاى دین شناسانه اى همچون روان شناسى دین، مردم شناسى دین، پدیدارشناسى دین از این جمله اند. علاوه بر این، علوم مستقلى مانند الهیات، فلسفه دین و کلام جدید نیز از جمله علومى است که در باب مطالعه دینى تأسیس شده اند. على رغم همه تحقیقاتى که در این علوم در باره دین صورت گرفته است، اگر اندکى دقت کنیم و نگاهى دوباره و از سر تأمل بیفکنیم سؤالات بسیارى فراروى ما نمایان مى شود. از آنجا که پاسخ به همه سؤالات در باره دین نه میسور است و نه مطلوب، برآن شدیم تا از میان منظرهاى متفاوت در باب دین، با منظر جامعه شناسى دین، اهمّ سؤالات مربوط به اصول و مبانى دین را طرح و بدان ها پاسخ دهیم. دکتر على شریعتى، که عمده ترین مطالعات خود را در حوزه دین و مبانى آن متمرکز نموده، آیا به عنوان یک جامعه شناس و با روش هاى خاص این علم به مطالعه آن پرداخته است؟ او دین را چگونه تحلیل و تفسیر مى کند؟ نوع تفسیرى که از مبانى و اصول و نیز کیفیت پیدایش دین و ابزار فهم آن ارائه مى دهد تا چه حد با تفسیر اندیشمندان و متفکران اجتماعى مسلمان، که از صدر اسلام تاکنون مطرح بوده اند، تطابق دارد؟ حاصل این تحقیق تأیید فرضیات ذیل است: آراء دکتر شریعتى در مبانى دین بیشتر به متفکران اجتماعى نزدیک است تا جامعه شناسان. نوع تفسیر وى از دین، مبتنى بر تفسیر دیالکتیکى و تضادى است. بنابراین، ایدئولوژى اى که شریعتى تفسیر مى کند، بیشتر مارکسیستى است. وى در تفسیر دین، بیشتر از آراء جامعه شناسان و اندیشمندان اجتماعى متأثر است تا اندیشمندان مسلمان.