معرفت

گزارشی از گروه کارورزی تحقیق «فقه سیاسی»
مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(قدس سره)

اهمیت پژوهش بر هیچ صاحب بصیرتی پنهان نیست. یکی از شروط اساسی پیشرفت کشورهای در حال توسعه، به ویژه کشورهای اسلامی، توجه به امر پژوهش و تربیت پژوهشگر و صرف بودجه و امکانات لازم برای این منظور است. بی تردید، قلمرو علوم انسانی نیز از این امر مستثنا نیست. از این رو، یکی از راه های اساسی پیشرفت، و نیز مقاومت در برابر تهاجم فرهنگی و توسعه و تبلیغ فرهنگ خودی، توجه کافی به مقوله «پژوهش» است.

بر این اساس، معاونت پژوهشی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(قدس سره) بر اساس طرح اولیه جناب حجة الاسلام فتحعلی، در جهت تحقق اهداف مشخص، اقدام به تشکیل گروه های «کارورزی» تحقیق نموده است. اهداف تشکیل این گروه ها عبارت است از: 1. تعمیق داده های آموزشی و جهت دهی آن به سوی پژوهش و گرایش های کاربردی; 2. تقویت انگیزه، جهت دهی و پرورش استعدادهای پژوهشی; 3. آموزش و تقویت روش ها و مهارت های اصلی پژوهش در دانش پژوهان; 4. بسترسازی پژوهش و تأمین نیروهای پژوهشیار و پژوهشگر.

امور کارورزی تحقیق، بستری را فراهم می کند تا دانش پژوهان مقطع کارشناسی ارشد مؤسسه در رشته های گوناگون، فنون و مهارت های تحقیق و پژوهش را در عمل و زیر نظر مربّیان مجرّب، فرا گیرند. برای این امر، ابتدا افراد مستعد و علاقه مند از سوی مدیر هر گروه معرفی می شوند و پس از طی روال اداری و تشکیل پرونده، فعالیت های کارورزی تحقیق را با مربّی موردنظر آغاز می کنند.

بر اساس طرح مصوّب، کار کارورزی تحقیق طی سه مرحله شش ماهه انجام می شود که جزئیات کار و شرح وظایف هر یک از مربّیان و کارورزان در طول این سه مرحله، مشخص و تعریف شده است.

تشکیل گروه های کارورزی تحقیق با استقبال خوبی از سوی دانش پژوهان و استادان مواجه شده است، به گونه ای که از شروع اولین گروه کارورزی تحقیق در سال 1381 تاکنون، تعداد 16 گروه، دوره کارورزی خود را پشت سر گذاشته و 8 گروه نیز در حال برگزاری دوره هستند.¹

عناوین رشته ها و موضوعات آنها به شرح ذیل است:

الف. گروه های پایان یافته: از میان این گروه ها، شش گروه در رشته دین شناسی با موضوع «فلسفه دین»، دو گروه در رشته فلسفه با دو موضوع «معرفت شناسی» و «فلسفه دین»، شش گروه در رشته علوم سیاسی با موضوعات «فقه سیاسی»، «تاریخ و اندیشه معاصر»، «تاریخ مشروطه»، «اندیشه سیاسی»، «روابط بین الملل» و «جریان شناسی تاریخ عصر پهلوی»، یک گروه در رشته تاریخ با موضوع «تاریخ ائمّه اطهار(علیهم السلام)» و یک گروه در رشته مدیریت کار خود را به پایان رسانده اند.

ب. گروه های در حال اجرا: اکنون در چهار رشته علوم قرآنی، روان شناسی، دین شناسی و فلسفه، چند گروه فعّال هستند و هر رشته شامل دو گروه با موضوعات متفاوت است.

هر یک از اعضای گروه های کارورزی تحقیق به منظور تمرین عملی مهارت های فراگرفته و انجام نمونه کوچکی از یک تحقیق روشمند و استاندارد، با راهنمایی های مربّی گروه، یک یا دو مقاله پژوهشی تدوین نموده، در پایان دوره، ارائه می نماید.

یکی از گروه های موفق کارورزی، گروه «فقه سیاسی» است. این گروه، که متشکّل از طلّاب درس خارج حوزه و دانش پژوهان مقطع کارشناسی ارشد و دکترای رشته های علوم سیاسی، حقوق و الهیّات و معارف اسلامی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(قدس سره)است، در سال تحصیلی 1380 ـ 1381 فعالیت خود را زیرنظر جناب حجة الاسلام استاد کعبی آغاز کرد. هدف از این دوره تسلّط دانش پژوهان بر متون فقهی و شیوه بررسی بحث های فقهی ـ سیاسی و نیز بالا بردن توانایی آنها در زمینه مهارت های تحقیقی و نگارشی است. در سال تحصیلی 1380 ـ 1381 بحث «فقه الجهاد» توسط ایشان تدریس گردید و مطالب آن به صورت جزوه ای تحت عنوان «الحصیلة حول الجهاد الابتدائی» تحقیق و نگارش شده است.

از سال تحصیلی 1381ـ 1382 طرحی سه ساله با عنوان «آثار جهاد در روابط بین الملل» ارائه گردید. ابتدا چند بحث مهم و پایه ای در این زمینه مورد بررسی قرار گرفت: بحث «فلسفه جهاد از دیدگاه اسلام»، «اهداف جهاد در اسلام»، «مناط قتال در قرآن» و «مناقط قتال در روایات». سپس بحث «دعوت»، «تألیف قلوب» و «جهاد مالی» و همچنین «حمایت مسلّحانه از دعوت و دعوت کنندگان» از جمله بحث های طرح شده بود.

در سال 1382 ـ 1383 بحث «جهاد و بلوک بندی جهان» و «جهاد و شناسایی در حقوق و روابط بین الملل» مورد بررسی قرار گرفت. در سال 1383 ـ 1384 نیز بحث «ترور از دیدگاه اسلام» (محاربه، افساد، بغی) مطرح شد.

از دیگر فعالیت های گروه فقه سیاسی، تشکیل جلسات هفتگی با حضور دانش پژوهان و استادان به منظور بررسی مباحث مربوط به حوزه فقه سیاسی بود، علاوه بر آن، مطالبی را که در کلاس های درسی گروه عنوان می شد دانش پژوهان پس از مراجعه به متون فقهی، آیات و روایات، تحقیق و نگارش می کردند. با توجه به بحث های طرح شده در زمینه فقه روابط بین الملل، تحقیقات مستقلی نیز توسط دانش پژوهان انجام گرفته است.

در این شماره نشریه معرفت، حاصل مقالات گروه فقه سیاسی به چاپ رسیده است که امید است مورد توجه و استفاده استادان و دانش پژوهان محترم قرار گیرد.

در پایان، از محضر همه استادان و عزیزانی که از ابتدا تاکنون عنایت خود را به گروه «کارورزی تحقیق» مبذول داشته، و در رشد و شکوفایی و تعالی آن نقشی داشته اند، سپاسگزاریم.

امور کارورزی تحقیق

• پى نوشت ها

  1ـ یادآور می شود که اکنون بعد از گذشت 4 سال از شروع دوره های کارورزی تحقیق و به دنبال انجام ارزیابی و بررسی نقاط قوت و ضعف برنامه های گذشته، تغییراتی اساسی در روند تشکیل و اجرای گروه های کارورزی تحقیق پیش بینی شده است که به صورت آزمایشی در حال اجراست و پس از قطعی و مصوب شدن آن به اطلاع استادان و دانش پژوهان خواهد رسید.