واكاوي معناي «عقل سليم» از منظر علامه طباطبائي

سال بيست و هفتم ـ شماره 244 (ويژة کلام)

امید آهنچی / استادیار دانشگاه صنعتی شریف                                                                                                    ahanchi@sharif.ir

دريافت: 9/5/96                           پذيرش: 14/9/96

چکیده

عقل و ‌عقلانیت همواره ‌در بستر تاریخ بشری، از ارزش و اعتبار خاصی برخوردار بوده است؛ اما آنچه محل اختلاف آراء و همچنین توجه اندیشمندان است ویژگی‌ها و مختصات عقل سلیم است؛ زيرا اگر عقل با سلامت فطرت همراه نباشد، بیش از آنکه مفید و ارزشمند باشد، عاملی برای اضمحلال و ویرانگری محسوب می‌شود. از سوی دیگر، علامه طباطبائی یکی از ‌بزرگ‌ترین حکیمان متأله قرن اخیر به‌شمار می‌رود. بنابراين، تبیین آراء ایشان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بدین‌روي اين مقاله در پی آن است كه از منظر این شخصیت ممتاز، به این سؤال پاسخ دهد كه شروط و موانع دستيابي به عقل ‌سلیم ‌چیست؟ بدین منظور، ابتدا به واکاوی معنای لغوی و اصطلاحی «عقل» در آثار علامه طباطبائی همت ‌گمارده و سپس به شروط دستیابی به عقل سلیم از منظر ایشان، با تفکیک شرط لازم و شرط کمال، و همچنین به موانع دستیابی به عقل سلیم ‌و پایبندی به نتایج آن پرداخته است. نتایج این مقاله نشان می‌دهد که از منظر علامه، رعایت اصول منطقی، شرط لازم؛ و رعایت تقوا، عمل به علم قبلی و همچنین ورود در ولایت‌ الهی جزو شروط کمال برای دستیابی‌ به عقل سلیم است. طغیان غرايز، پیروی‌ از گمان و همچنین تقلید بدون پشتوانة عقلی به عنوان مهم‌ترین مانع برای دستیابی به عقل سلیم، و پیروی ازهوای نفس‌ و تسلط قوة واهمه عواملی برای عدم پایبندی به نتایج عقل سلیم محسوب می‌شود.

كليدواژه‌ها: عقل‌ سلیم، علامه ‌طباطبائي، سلامت‌ فطرت، عقل ‌قرآنی.