معرفت

سخن آغازین

یادگیری و روان‏شناسی

یکی از موهبت‏های خداوند متعال بر انسان ـ علاوه بر اعطای نعمت ادراک حسّی و تفکر ـ نوعی استعداد فطری برای یادگیری و کسب معارف، علوم، مهارت‏ها و صنایع گوناگون است که مایه افزایش توان او در تحمّل بار مسئولیت زندگی این جهان، در نتیجه، عمران و آبادانی آن می‏شود. بهره‏مندی از چنین استعدادی به انسان امکان می‏دهد که توانایی‏ها و مهارت‏های خویش را افزایش دهد، اندیشه خود را پویا کند و مجهولات را حل نماید تا بدانچه خداوند بنا به خواست خود، از نیل به کمال و سعادت اخروی و دنیوی برایش تضمین کرده است، دست پیدا کند.

توصیه به یادگیری و آموختن، از نخستین بارش آیات قرآنی بر جان تشنه انسان، مورد توجه بوده است، به گونه‏ای که اولین آیه با «اقْرَأْ»(علق:1)(بخوان) آغاز گردید و اولین مقدّمه یادگیری ـ یعنی خواندن ـ موردعنایت باری‏تعالی‏واقع شد.

یکی دیگر از الطاف الهی در حق انسان، حافظه و توانایی نگه‏داری مطالب یادگرفته شده است. همه یادگیری‏ها نشانی از حافظه دارند. اگر ما تجربه‏ها و مسائل آموخته شده‏مان را به طور کلی فراموش می‏کردیم، نمی‏توانستیم چیزی یاد بگیریم. در این صورت، زندگی ما متشکّل از تجربه‏های گذرایی می‏شد که هیچ‏گونه پیوندی بین آنها وجود نداشت و حتی از عهده مکالمات ساده نیز برنمی‏آمدیم. بدون حافظه، ما حتی درباره خودمان نمی‏توانیم بیندیشیم و یا به شناخت و انسجام اندیشه و کلّیت روان‏شناختی، که تعریفی از «شخصیت» است، نایل گردیم. در پرتو یادگیری و حافظه است که انسان قدرت می‏یابد تا مفاهیم را دریافت کند، تجربه‏های گذشته را حفظ نماید، بین اندوخته‏های ذهنی ارتباط منطقی ایجاد کند، با همنوعان خود تعامل صحیح ایجاد نماید و زندگی بالنده‏ای داشته باشد.

روان‏شناسی به عنوان علمی که رفتارها و فرایندهای شناختی، عاطفی اعم از آگاه و ناآگاه، و امور جسمانی مربوط به آن را بررسی می‏کند جایگاه ویژه‏ای در یادگیری، تعلیم و تربیت و آموزش هنجارهای اجتماعی دارد. روان‏شناسی به یک معنا تمام رفتار آدمی را می‏کاود و قواعد حاکم بر روان را در تمام عرصه‏ها آشکار می‏سازد. روان‏شناسی به صورت عام شاخه‏ها و گرایش‏های گوناگونی همچون روان‏شناسی رشد، بالینی، تربیتی، شخصیت، اجتماعی و مانند آن را دربرمی‏گیرد.

هدف مشترک همه این گرایش‏ها، آشنایی با قواعد حاکم بر ابعاد گوناگون رفتار، از جمله پایه‏های زیستی رفتار، قواعد حاکم بر شکل‏گیری و تحوّل شخصیت، شناخت رفتارهای بهنجار و نابهنجار، اصول یادگیری و در نتیجه، کشف شیوه‏های اصلاح رفتار، آموزش مهارت‏های زندگی، روش تربیت فرزندان و... می‏باشد.

مباحث و اصول مربوط به حافظه و یادگیری گستره عظیمی از آموزه‏های روان‏شناختی را به خود اختصاص داده و ساحت‏های چندی همچون آموزش و پرورش، کسب علوم و فنون صنعتی و... را زیر چتر خود قرار داده است. در این شماره از مجله معرفت که ویژه روان‏شناسی است به مباحثی در حوزه‏های فوق الذکر پرداخته شده است که امیدواریم مورد عنایت ویژه فرهیختگان، مربیان و مراکز آموزش و پرورش قرار گیرد.

دبیر گروه روان‏شناسی