معرفت

سخن آغازین

سرمایه‏های اجتماعی، نیازمند توجه و مراقبت

امروزه سرمایه اجتماعی در کنار سایر سرمایه‏های انسانی و اقتصادی از موضوعات مهم و درخور تأمّل می‏باشد. سرمایه اجتماعی، توجه به ابعاد معنوی یک جامعه، میراث تاریخی و فرهنگی یک کشور و ملت است که از پس نسل‏ها به ما به ارث رسیده است. این سرمایه عظیم اجتماعی و فرهنگی، سرمایه‏ای در کنار سرمایه‏های اقتصادی و انسانی، بخشی از ثروت و سرمایه ملّی و بستری مناسب برای بهره‏برداری از سرمایه انسانی و مادی است. در واقع، سرمایه اجتماعی، زیربنای توسعه فرهنگی، اقتصادی و سیاسی یک کشور محسوب می‏شود. اهمیت سرمایه اجتماعی به حدی است که از آن به عنوان «ثروت نامرئی» یاد می‏کنند. از این‏رو، از جمله شاخص‏های سرمایه اجتماعی می‏توان از انسجام اجتماعی، اعتماد عمومی، امنیت ملّی، همبستگی ملّی، مشارکت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نام برد. به عبارت دیگر، سرمایه اجتماعی، مجموعه منابعی است که در یک جامعه وجود دارد و بر رشد و توسعه شناختی و اجتماعی افراد مؤثر است.

سرمایه اجتماعی همراه تقویت روحیه اعتماد ملّی، و خودباوری فرهنگی می‏تواند بستر مناسبی برای کاهش هزینه‏های عمومی باشد. سرمایه اجتماعی با قواعد و ارزش‏های اخلاقی و رفتاری در حوزه اقتصاد و فرهنگ، افراد را متعهد می‏سازد تا در گروه‏های مختلف اجتماعی، تصمیم‏گیری‏ها و مشارکت اجتماعی نقشی فعّال ایفا کنند.

مفاهیم و شاخص‏هایی همچون اعتماد، امنیت، امانتداری، صداقت، توجه به ارزش‏ها، کسب، کار و تلاش، تولید، ارزش‏های مذهبی، از جمله شاخص‏های سرمایه اجتماعی در حوزه اقتصاد است. در نتیجه، ربا، احتکار، تورم مفاهیمی ضدارزشی و ضد سرمایه اجتماعی در این حوزه تلقّی می‏شوند.

در عرصه سیاست نیز سرمایه اجتماعی ابزاری است برای رسیدن به توسعه سیاسی است. ارتباط نزدیک و صمیمی دولتمردان با مردم، احترام به هنجارها و مقررات اجتماعی، حقوق شهروندی، نهادهای مدنی، مشارکت سیاسی و اجتماعی، اعتماد عمومی، از جمله شاخص‏های سرمایه اجتماعی در عرصه سیاسی است.

سرمایه اجتماعی در عرصه فرهنگ در دو حوزه سخت‏افزاری و نرم‏افزاری قابل شناسایی است. اندیشمندان، نخبگان، پژوهشگران، مدیران، نویسندگان و تولیدکنندگان، همچنین صنایع فرهنگی، تولیدات ملّی، آثار بر جای مانده از گذشته تاریخ و فرهنگ یک ملت، از جمله سرمایه‏های اجتماعی و ملّی در عرصه فرهنگ به شمار می‏روند.

از همه مهم‏تر هویت ملّی و دینی، اعتماد ملّی، امنیت، مشارکت سیاسی، رهبری، پیوند و انسجام اجتماعی، عدالت‏ورزی، مهرورزی، صرفه‏جویی، کمک و مساعدت، یاری و همکاری، آرامش و رفاه عمومی را باید از جمله سرمایه‏های عظیمی دانست که برای ایجاد، ثبات و حفظ آنها هزینه‏های بسیار سنگینی پرداخت. بنابراین، باید برای دوام و استمرار آنها تلاش‏های مضاعفی به عمل آورد. طبعا، کسالت، تنبلی، بطالت، سکون، خودخواهی، احتکار، اسراف، از خودبیگانگی، تورم، تخریب، سوءظن به همنوعان، تنش، وابستگی، تخریب منابع ملّی و انسانی و شخصیت‏های برجسته فرهنگی، ولنگاری، عدم تقیّد و پایبندی به هنجارها و ارزش‏های اجتماعی، از جمله آفات و آسیب‏های اجتماعی و ملّی هستند که برای رفع آنها باید با تمام وجود تلاش کرد.

مراقبت از منابع و سرمایه‏های عظیم خدادادی که پشتوانه ملّی و اجتماعی است، صیانت از نیروی‏های انسانی، نخبگان و شخصیت‏های دینی و ملّی، و حراست و پاسداری از سرمایه‏های فرهنگی، آثار ملّی و صنایع فرهنگی، استفاده بهینه از منابع ملّی زیرزمینی، طبیعت، نفت، بنزین، آب، برق، گاز و... تلاشی است در خور برای حفظ سرمایه‏های اجتماعی و ملّی که به نوبه خود زمینه‏ساز حرکت به سمت‏وسوی استقلال و رها شدن از قید و بند وابستگی است.

دبیر گروه جامعه‏شناسی