معرفت

سخن آغازین

لزوم توجه به آسیب‏ها و آفت‏ها در فلسفه اسلامی

بی‏شک، یکی از تنومندترین شاخه‏های شجره طوبای فرهنگ و تمدن اسلامی، فلسفه اسلامی است که توانست با تکیه بر ریشه‏های عمیق قرآن و عترت و بهره‏گیری از دستاوردهای حکیمان و فیلسوفان در طول تاریخ، به رشد و بالندگی تحیّر آفرینی دست یابد و میوه‏های فرخنده‏ای به بار آورد که کام طالبان حقیقت و جویندگان حکمت را شیرین کند و تحوّلی ژرف و شگفت در سیر فلسفه و مسائل فلسفی پدید آورد؛ چنان‏که قرآن کریم یاران محمّد رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله را می‏ستاید: «ذَلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْرَاةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی الْإِنجِیلِ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَی عَلَی سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ الْکُفَّارَ» (فتح: 29)؛ این وصفت آنها در تورات و انجیل است؛ همچون زراعتی که جوانه خود را برآورد و آن را مایه دهد تا ستبر شود و بر ساقه‏های خود بایستد و دهقانان را به شگفت آورد تا از [انبوهی] آنان [خدا] کافران را به خشم دراندازد.

مقایسه‏ای کوتاه میان آنچه به عنوان میراث فلسفه یونان باستان به عالم اسلام منتقل شد با آنچه امروزه به عنوان فلسفه اسلامی در اختیار ماست این رشد و گسترش کمّی و کیفی حیرت‏آور را نمودار می‏سازد. با این وصف، از این نکته نیز نباید غفلت کرد که در طول تاریخ اسلام، از زمان پدید آمدن فلسفه به عنوان یک علم (پس از نهضت ترجمه و ورود فلسفه یونان به فضای فکری مسلمانان)، رشد و نموّ این شاخه علمی همواره با موانعی، هم از سوی برخی مسلمانان ـ و نه خود اسلام ـ روبه‏رو بوده و هم به برخی آسیب‏ها و آفت‏ها دچار گشته که البته برخی از آنها مربوط به زمان خاصی بوده و همین مانع رشد و بالندگی فلسفه اسلامی ـ آنچنان‏که باید و شاید ـ گشته است. اگر اندیشمندان و فیلسوفان مسلمان با هوشمندی این آسیب‏ها و آفت‏ها را شناسایی کنند اولاً، تدابیر لازم را برای برطرف کردن آنها خواهند اندیشید و به مرحله اجرا درخواهند آورد. ثانیا، رشد فلسفه اسلامی بیش از پیش و چه بسا چند برابر خواهد گشت و جهشی دوباره پیدا خواهد کرد.

بر اهل علم و اطلاع پوشیده نیست که فلسفه اسلامی هم‏اکنون در فضای فرهنگی جوامع اسلامی، از شأن و مرتبه شایسته خود برخوردار نیست و نفوذ و تأثیری را که باید در میان دیگر شاخه‏های علوم اسلامی و بلکه فضای عمومی جامعه اسلامی داشته باشد ندارد و این به دلیل کاستی‏ها و آفت‏هایی است که دامنگیر فلسفه اسلامی گشته است. کم‏توجهی به حکمت عملی، فلسفه‏های مضاف و مسائل روز فلسفی، نواقص روش تدریس و متون درسی، کاستی‏های فراگیران فلسفه، نفوذ مدرک‏گرایی در مجامع علمی دانشگاهی و بلکه حوزوی، فراهم نکردن خوراک مناسب فلسفی برای اقشار و سنین گوناگون جامعه همچون کودکان، نوجوانان و جوانان، ارائه مناسب و به دور از زبان روز مطالب و برخی امور دیگر از جمله این آفت‏ها هستند که برطرف کردن هر یک از آنها توجه و همت ویژه علاقه‏مندان، جویندگان و استادان حکمت و فلسفه در جامعه اسلامی را می‏طلبد. مجله معرفت نیز به نوبه خود، امیدوار است بتواند گامی هرچند کوچک در این راه پرارزش بردارد و از این‏رو، از تمام مخاطبان گرامی انتظار دارد در این مسیر یاریگرش باشند و با ارسال مقالات وزین و نظرات ارزشمند خود، در این امر مهم سهیم شوند.
 دبیر گروه