نیم‌نگاهى به اوقات فراغت، زمینه‌ها و راه‌کارها
Article data in English (انگلیسی)
نیم نگاهى به اوقات فراغت
زمینه ها و راه کارها
حسین کریمیان1
چکیده
اوقات فراغت به معناى زمان استراحت، آسایش، آرامش و زمان آزاد مى باشد که هر فردى به میل خود از آن استفاده مى نماید. استفاده بهینه از ایام فراغت نقش بسزایى در بهداشت روانى افراد جامعه خواهد داشت. امروزه قشر جوان جامعه که بیشتر تحت تأثیر تهاجم فرهنگى دشمن قرار دارد باید مورد توجه قرار گیرد تا از رواج تفریحات انحرافى در این قشر بتوان پیش گیرى به عمل آورد. بنابراین، ایجاد زمینه مناسب براى محیطى نشاط آور و تفریحات لذت بخش متناسب با الگوهاى فرهنگى جامعه ایجاب مى نماید که به مسئله اوقات فراغت نوجوانان و جوانان بیش از پیش توجه شود. با عنایت به اینکه اکثریت جامعه ما را قشر جوان تشکیل مى دهد و جوانان و نوجوانان در زمان تابستان اوقات فراغت زیادى دارند، از این رو، این مقاله با رویکرد نظرى و بررسى اسنادى و با هدف شناسایى راه هاى مناسب گذران اوقات فراغت، از جمله ورزش، فعالیت هاى هنرى، کانون هاى فرهنگى و تربیتى، پایگاه هاى مقاومت بسیج، سینما، رایانه، کتابخانه و پارک هاى شهرى، به این مسئله پرداخته است.
کلیدواژه ها : اوقات فراغت، انحراف، بزهکارى، هدایت، تربیت.
مقدّمه
یکى از مسائل مهم در تعلیم و تربیت نوجوانان جامعه، به ویژه قشر دانش آموز، توجه لازم به اوقات فراغت آنان است؛ چراکه اگر فعالیت متناسب با هنجارهاى اجتماعى براى آنها در نظر گرفته نشود، ناهنجارى هاى اجتماعى بسیارى را سبب خواهد شد. بنابراین، پر نمودن اوقات فراغت مورد توجه کارشناسان علوم تربیتى و اجتماعى قرار گرفته است که مى توان از آن در جهت کسب ارزش هاى اجتماعى استفاده بهینه نمود و در غیر این صورت، مى تواند ضایعات جبران ناپذیرى را به قشر نوجوان جامعه وارد سازد. با توجه به اینکه این قشر بیشتر تحت تأثیر آسیب هاى اجتماعى قرار مى گیرد و در دوران بلوغ دچار هیجانات، احساسات و عواطف شدیدى هستند، بررسى این مسئله از اهمیت ویژه اى برخوردار است تا بتوان به نوعى از انحرافات در این دوره پیش گیرى نمود.
امروزه پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان از جمله مسائل مهم این قشر آینده ساز و ارزشمند محسوب مى شود و بر اساس نتایج تحقیقات متعدد، یکى از علل انحرافات اجتماعى قشر جوان پر ننمودن بهینه اوقات فراغت آنان است. از این رو، مسئله اوقات فراغت نوجوانان و جوانان توجه دست اندرکاران تعلیم و تربیت و صاحب نظران علوم رفتارى را به خود جلب نموده و شکّى نیست که نداشتن برنامه اى سودمند براى گذراندن بهینه اوقات فراغت قشر جوان زمینه را براى بروز بسیارى از مفاسد اجتماعى فراهم مى آورد. اوقات فراغت به دلیل اینکه عارى از تکاپوى موظف و تنش ها و فشارهاى ذهنى و روانى است، از بهترین شرایط براى اصلاح عادات ناپسند و رفتارهاى نامطلوب در فرد به شمار مى رود.2
در زمینه اوقات فراغت پژوهش هایى صورت گرفته که نشان مى دهد استفاده بهینه و برنامه ریزى درست از اوقات فراغت مى تواند ارتباط نزدیکى با بهداشت روانى، بروز خلّاقیت و جلوگیرى از انحرافات اخلاقى و اجتماعى داشته باشد. یکى از روان شناسان در پژوهشى پیرامون «هنگامه هاى فراغت، زمینه ساز بهداشت روانى و بستر خلّاقیت ها» بیان مى کند که بهره گیرى از ساعات و ایام فراغت، عامل مهمى در پیشگیرى از تأثیرات نامطلوب فشار روانى، همچون اضطراب و هیجان زدگى است و نقش بسزایى در تأمین بهداشت روانى و تبلور اندیشه هاى آزاد خواهد داشت.
پژوهشى با عنوان «بحثى پیرامون اوقات فراغت» در ماهنامه تربیت آمده است: «اولین امتیاز استفاده از اوقات فراغت، جلوگیرى از هرز رفتن نیروها و هدر دادن خلّاقیت هاست.» در تحقیقى پیرامون «خانواده و ضرورت توجه به اوقات فراغت فرزندان» توسط آقاى عصاره آمده است که برنامه ریزى اوقات فراغت، مناسب ترین شرایط براى بالابردن قدرت ابتکار و خلّاقیت افراد است. همچنین بررسى هاى متخصصان تربیت بدنى (نبوى و ذکایى) نشان مى دهد که بسیارى از ناراحتى هاى جسمى مانند : اسهال، یبوست، ناراحتى هاى معده، کوفتگى عضلانى، سردرد و ناراحتى هاى پوستى، ریشه روانى از قبیل ترس، خشم، یأس و ناامیدى دارند. پرداختن به امور تفننى، تفریحى و فرهنگى که بر اساس میل و رغبت فرد صورت گیرد، نوعى رضایت خاطر و آرامش خیال را به دنبال دارد و افراد معمولا در پرتو استفاده از اوقات فراغت، اضطراب و نگرانى هاى خویش را رها نموده، به آرامش و آسایش لازم دست مى یابند.3
تعریف اوقات فراغت
در تعریف اوقات فراغت با عنایت به لغت نامه ها و نظریات صاحب نظران متعدد علوم رفتارى، مى توان به موارد ذیل اشاره نمود :
فرهنگ عمید فراغت را به معناى آسودگى و آسایش و آسودگى از کار و شغل معنا کرده است.4
در لغت نامه دهخدا نیز فراغت به معناى آسایش، آرامى و استراحت و ضد گرفتارى از کار و شغل معنا شده است.5
برخى از صاحب نظران آن را «فعالیت براى خود» یا «زمان آزاد» یا «زمان فروخته نشده اى که متعلق به فرد است» و «زمانى که فرد به میل خود از آن استفاده مى کند» توصیف نموده اند.6
به نظر اوژه، منظور از فراغت، تفریحات و سرگرمى هایى است که افراد به هنگام آسودگى از کار با شوق و رغبت به سوى آن روى مى آورند.7
دومازیه جامعه شناس معروف فرانسوى، اوقات فراغت را مجموعه فعالیت هایى مى داند که شخص پس از ارزیابى از تعهدات و تکالیف شغلى، خانوادگى و اجتماعى با میل و اشتیاق به آن مى پردازد و غرضش استراحت، تفریح، توسعه دانش یا به کمال رساندن شخصیت خویش یا به ظهور رساندن استعدادها، خلّاقیت ها و یا بسط مشارکت آزادانه در اجتماع مى باشد.8
ماکس کاپلان، فراغت را به خاطره اى دلپذیر، نوعى رهایى از وظایف اجتماعى، ادراک روانى، آزادى و فعالیت فرهنگى و سرشتى از بازى و تفریح تعریف مى کند و آن را شامل دو جنبه مى داند: جنبه فردى که مى تواند رضایت درونى را شامل شود و جنبه اجتماعى که مبتنى بر ارزشى است که جامعه براى آن قایل است.9
با عنایت به مباحث مزبور، مى توان اوقات فراغت را زمان هایى دانست که یک فرد وراى انجام وظایف فردى و اجتماعى خویش دارد و مى تواند آن را با میل خود در امور مختلف صرف کند و بسته به اینکه چگونه و با چه وسیله اى این اوقات پر شود، مى تواند پربارترین و شوق انگیزترین لحظات و یا بعکس ملال آورترین، بى بارترین و حتى مفسده انگیزترین دقایق باشد. تاگور اندیشمند هندى مى گوید: «تمدن بشرى نتیجه استفاده درست از اوقات فراغت است.»10
اهمیت اوقات فراغت
بحث در مورد پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان از آن حیث مهم است که این اوقات همچون شمشیرى دولبه است؛ لبه اى از آن مى تواند رشددهنده و اصلاحگر باشد و لبه اى دیگر زایل کننده نیروى جوانى و حتى بیهودگى و فسادانگیز. به همین علت، مى توان ادعا نمود نحوه گذراندن اوقات فراغت، چه از جنبه هاى مثبت و سازنده و چه از جنبه هاى مخرّب و فسادانگیز، در حدى است که سایر جنبه هاى زندگى هر فرد را به طور چشمگیرى تحت الشعاع قرار مى دهد. بنابراین، فعالیت هاى مربوط به اوقات فراغت بسته به سازنده یا نامطلوب بودن آن، در رشد و شکوفایى و یا بعکس در تخریب و انحطاط شخصیت نوجوانان و جوانان مؤثر است.
بنابراین، بهره گیرى از ساعات و ایام فراغت، عامل مهمى در پیش گیرى از تأثیرات نامطلوب «فشار زمان» همچون اضطراب و هیجان زدگى است و نقش بسزایى در تأمین بهداشت روانى و تبلور اندیشه هاى آزاد خواهد داشت.11
به دلیل همین اهمیت، متفکران بسیارى درباره آن اظهارنظر کرده اند. براى نمونه، فرانسیس دوکه12 مى گوید: به من بگویید اوقات فراغت خود را چگونه مى گذرانید تا بگویم که هستید و فرزندانتان را چگونه تربیت مى کنید. جان فوراستیه13 مى گوید :
فراغت هدیه اى است که به ما عطا کرده اند، اما شیوه استفاده از آن را نمى دانیم. تاگور14 مى نویسد :
تمدن هاى انسانى سرمایه هاى جاویدانى هستند که از کاشت، داشت و برداشت هاى صحیح اوقات فراغت متجلّى گشته اند.15
از سوى دیگر، تحقیقات متعدد نشان داده است که رواج انواع تفریحات انحرافى در بسیارى از کشورهاى غربى و در برخى از کشورهاى در حال توسعه، ناشى از نداشتن امکانات مناسب تفریحى است. طبیعى است جوان کنجکاو و پرانرژى اگر از تفریحات سالم برخوردار نبوده و این امکان را نداشته باشد که با ثمربخش ساختن وقت آزاد خود روحیه کنجکاو و خلّاق خویش را ارضا نماید، امکان اینکه به سوى فعالیت ها و تفریحات ناسالم کشیده شود، زیاد است. در همین زمینه، تحقیقى که در سال 1376 در شهرستان محلّات انجام گرفت نشان داد 5/65 درصد از نوجوانان و جوانان بزهکارى که در آن شهرستان مورد تحقیق قرار گرفته اند، فقدان وسایل تفریحات سالم را به مقدار «زیاد» و «تا حدودى» از عوامل مؤثر در بزهکارى خود عنوان نموده اند.16
البته نبودن وسایل تفریحات سالم، به هیچ وجه دلیل منحصر به فرد انحرافات اجتماعى نیست، ولى غالبآ یکى از موجبات آن محسوب مى شود. به هر روى، ضرورت توجه به این موضوع که گذران مناسب و متنوع اوقات فراغت نوجوانان و جوانان مى تواند متضمن کمک به رشد و شکوفایى استعدادهاى آنان در کاهش افسردگى ها و انحرافات اجتماعى باشد، امر غیرقابل انکارى است و این حقیقت را نمى توان نادیده گرفت که یکى از جنبه هاى مهم حیات بشر که بخش قابل توجهى از زندگى او را به خود اختصاص مى دهد، اوقات فراغت است.
«اوقات فراغت یعنى آزاد شدن از یک دوره مصرف انرژى و تمرکز خاص بر حالتى دیگر که ممکن است استراحت، تجدید قوا، تنوع و تغییر فرصت ارزشیابى از خود باشد.»17
همچنین جوان بودن جمعیت کشور ما، که یکى از ویژگى هاى اصلى آن محسوب مى شود، ضرورت توجه به اوقات فراغت آنان را که آینده سازان این کشور اسلامى خواهند شد، به خوبى ملموس و مشهود ساخته است؛ چراکه جوانان به طور طبیعى مایلند در ساعات فراغت از تفریحات لذت بخش و نشاط آور استفاده کنند و بدین وسیله موجبات مسرّت و آرامش خود شوند و این در حالى است که عدم توجه به مسئله اوقات فراغت نوجوانان و جوانان موجب خواهد شد تا مروّجان فرهنگ غرب با برنامه ریزى هاى شوم، حساب شده و منحرف کننده خود و با در اختیار داشتن پیشرفته ترین فناورى ها باعث رواج فساد و ابتذال میان نوجوانان و جوانان شده و اهداف خود را تحقق بخشند.
«جامعه سالم جامعه اى است که اعضاى آن بتوانند ضمن رفع نیازهاى زندگى از طریق اشتغال متعارف، از سرگرمى هاى سالم، روابط انسانى مطلوب و شعف عاطفى که از صرف صحیح اوقات فراغت خویش حاصل مى کنند چنان مسرور شوند که براى لذتى زودگذر، راه انحراف در پیش نگیرند.»18
با عنایت به موارد فوق، اگر مسئولان جامعه و خانواده ها هدایت و راهنمایى نوجوانان و جوانان را در خصوص اوقات فراغتشان بر عهده نگیرند، احساسات جوانى آنان و یا مروّجان بى رحم فرهنگ منحط غرب راهنماى این نسل ارزشمند و آینده ساز خواهد شد و نه تنها نوجوانان و جوانان نخواهند توانست از اوقات فراغت خود بهره بگیرند، بلکه اوقات فراغت آنان با ابتذال پر خواهد شد.
بنابراین، بجاست به منظور تحقق اهداف مقدس نظام اسلامى مان، با سرمایه گذارى، برنامه ریزى و سیاست گذارى مناسب عنایت بیشترى به اوقات فراغت نوجوانان و جوانان شود. ویکتور پوشه، از مشاهیر جهان طب، به دولت خود پیشنهاد مى کند در دبیرستان ها به جاى تدریس زبان هاى یونانى و لاتین، از ورزش استفاده شود تا به وصیت فرنسیس بیکن که مى گفت: ورزش کنید تا تندرست و سالم باشید (زیرا تن سالم براى روان به حکم یک مهمان خانه است) عمل شود.19
تعطیلات تابستانى و اوقات فراغت
در تابستان به لحاظ اینکه قشر عظیمى از نوجوانان و جوانان فعالیت خاصى انجام نمى دهند، پر نمودن بهینه اوقات فراغت آنان نقش بسیار مهمى در زندگى آنها ایفا مى کند. تحقیقات به عمل آمده نشان مى دهد که پر ننمودن بهینه اوقات فراغت دانش آموزان حتى دانشجویان در این فصل باعث مى گردد تا تعداد کثیرى از آنان به سوى انواع انحرافات اجتماعى گرایش پیدا کنند. براى نمونه، در فصل تابستان تعداد دانش آموزانى که بنا بر اتهامات منکراتى توسط مراجع ذیصلاح دستگیر مى شوند به مقدار قابل توجهى بیشتر از سایر فصول است. افزایش دانش آموزان دستگیرشده در فصل تابستان ناشى از خلأ موجود در گذران بهینه اوقات فراغت این قشر مى باشد.20
چگونگى گذران اوقات فراغت دانش آموزان در تعطیلات تابستان از اهمیت خاصى برخوردار است؛ زیرا این ایام طولانى است و در صورت هدایت نشدن آنان و عدم وجود امکانات و تسهیلات کافى براى این امر، موجبات صدمات روحى و انحرافات اجتماعى آنان فراهم مى شود. بنابراین، لازم است که بیشترین استفاده را از این ایام نمود؛ زیرا «اوقات فراغت از دید اجتماعى، مانع بروز انحرافات اجتماعى؛ از دید اقتصادى، باعث افزایش کار و تولید؛ از دید سیاسى، مانع از بحران هاى سیاسى و آشوب هاى اجتماعى؛ و از نظر روان شناسى، باعث بهداشت روان و تضمین سلامت انسان ها و ایجاد نشاط مى شود.»21
گذران بهینه اوقات فراغت دانش آموزان در فصل تابستان نه تنها از انحرافات اجتماعى آنان پیش گیرى مى کنند، بلکه باعث آزاد شدن انرژى نوجوانان و جوانان دانش آموز شده و منجر به خودشکوفایى و آشکار شدن استعدادهاى آنان مى شود که این امر نقش مهمى در تکوین شخصیت فردى، اجتماعى و آینده این نسل ایفا مى کند و آنان را در نزدیک شدن به علایق، تمایلات و آرزوهاى خود کمک مى نماید و به همین علت، برخى از صاحب نظران روان شناسى و علوم تربیتى گذران بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان را بیانگر درجه سلامت آنان مى دانند.
امام صادق † مى فرمایند: «سلامت، نیرومندى، فراغت، جوانى، نشاط و بى نیازى خود را فراموش منما، در دنیا از آنها بهره بردارى کن و متوجه باش که از این سرمایه هاى عظیم به نفع معنویات و آخرت خود استفاده نمایى.»22
در برنامه ریزى براى پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان در تابستان، حتى المقدور باید به گرایش ها، تمایلات و نیازهاى نوجوانان و جوانان توجه نمود و مشارکت خود آنان را در برنامه ریزى ها جلب کرد و نیز وضعیت اقتصادى، فرهنگى و تحصیلى خانواده ها را در برنامه ریزى ها نباید از نظر دور داشت. با این حال، اگر در پر نمودن بهینه اوقات فراغت دانش آموزان در فصل تابستان به شیوه هاى صحیح تربیتى توفیق حاصل ننماییم بى شک، زمینه انحرافات را در بین دانش آموزان فراهم ساخته و در نتیجه، با عواقب زیانبارى مواجه خواهیم شد.23
زمینه ها و فعالیت هاى اوقات فراغت
فراغت بستگى به عوامل گوناگونى دارد. تغییرات گوناگون اجتماعى در جوامع، ماهیت فراغت و نحوه گذران آن را دگرگون کرده است. «اوقات فراغت در هر کشور تابعى از نظام سیاسى آن کشور است. در نظام هاى دموکراتیک فعالیت هاى اوقات فراغت بیشتر به عهده مؤسسات خصوصى است، در حالى که در نظام هاى دیکتاتورى مانند آلمان قبل از جنگ، اوقات فراغت مردم را برنامه ریزى و بر اساس اهداف دولتى جهت مى دهند.»24
اهمّ فعالیت ها و زمینه هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان، در 12 مورد به شرح ذیل ارائه مى گردند :
1. ورزش
ورزش و بازى از قدیم الایام یکى از صور مهم گذران اوقات فراغت بوده است و بسیارى از دانشمندان گرایش انسان به ورزش و بازى را ناشى از یک نیاز فطرى و غریزى مى دانند. براى نمونه، راس25
معتقد است: «اشتیاق مردم امروزى به ورزش و بازى از عطش غریزى حاکى است؛ چه در دنیاى یکنواخت و زندگى شاق و ملال انگیز کنونى، بازى، خاطر را از امور عادى حیات منصرف مى کند و به امورى تازه که مطبوع طبع است معطوف مى دارد.»26
پستالوزى27 اعتقاد داشت که ورزش و بازى از
طریق درگیرى ها، سرگرمى ها، کوشش ها و فعالیت ها بر مجموعه اعمال لازم براى زندگى فرد کمک کرده و از این طریق انسجامى محکم میان روح و جسم برقرار مى کند. فروبل28 ورزش و بازى را به مثابه ساده ترین راه بیان نیروى سازنده فرد در نظر داشت. لیبرمن،29 از تحقیقات خود نتیجه گرفت که با فراهم آوردن فرصت ها توأم با بازى مى توان قدرت خلّاقیت را رشد داد.30
در نهایت، همچنان که علم، خواب، خوراک و استراحت داراى هدفى مى باشد، تفریح و سرگرمى هم داراى نتیجه مفید است و زمانى را که انسان براى تفریح و سرگرمى مى گذراند نیز باید در جهت اهدافى باشد. یکى از مهم ترین اهداف ورزش آماده سازى جسم و روح انسان براى انجام کار مفید و بهتر است و در حقیقت، بهترین نوع تفریح که مى تواند جسم و روح ما را تقویت کرده و روح را تعالى بخشد، ورزش است که هم تفریح مى باشد و هم سازنده. جمله معروف «عقل سالم در بدن سالم است» خود مصداقى از این جهت است. ورزش ضمن آنکه یک عمل تفریحى و نشاط آور و سرگرم کننده در ساعات اوقات فراغت است، وسیله اى مؤثر در حفظ سلامت بدن و نیرومندى جسم است، همچنین تقویت کننده مهارت هاى حسى و حرکتى در فرد و در نهایت، مى تواند موجب افزایش قدرت تفکر فرد گردد.31
2. هنر و فعالیت هاى مربوط به آن
خلق و ایجاد اصولا لذت بخش و تحریک کننده ذوق انسان است. لذتى که از پدید آمدن یک اثر هنرى و یا حتى از تهیه و تکمیل یا تعمیر وسایل مورد نیاز زندگى با کوشش شخص به انسان دست مى دهد، در اصلْ نوعى تغذیه روان و تقویت استعدادهاى نهفته انسانى را به همراه دارد و به سبب همین انگیزه درونى، مشغول شدن به این گونه فعالیت ها در اوقات فراغت جنبه سازنده و آموزنده قوى داشته و تقویت و تلطیف مهارت هاى دستى و نیرومندى هنرى انسان را موجب مى شود.
«کاربرد نقاشى، قصه، داستان و نمایش در تشخیص مشکلات عاطفى و نابسامانى هاى روحى، خصوصآ در روان درمانى کودک و نوجوان مورد تأکید قرار دارد؛ زیرا هنر شیوه اى مناسب در بیان غیرمستقیم است. در این شیوه، مشکلات و محدودیت ها راحت تر بیان مى شود.»32 بنابراین، پر نمودن اوقات فراغت از طریق فعالیت هاى هنرى کاربردى فراوان دارد.
3. برنامه هاى کانون هاى فرهنگى و تربیتى
یکى دیگر از برنامه هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان در فصل تابستان، کانون هاى فرهنگى و تربیتى مى باشند که عمده کار آنها فعالیت هاى هنرى، آموزشى، ورزشى، کلاس هاى قرآن، اردوهاى مختلف، کلاس هاى تقویتى و... مى باشد و چون این مراکز زیر نظر وزارت آموزش و پرورش اداره مى شوند و گردانندگان آن مربیان و معلمان مى باشند، مى توان از آن به عنوان مرکز مطمئن ترى براى گذران اوقات فراغت سودمند نوجوانان و جوانان یاد کرد.
«عده اى از صاحب نظران معتقدند که فعالیت هاى اوقات فراغت در نهایت موجب رشد و توسعه فرهنگى در جامعه خواهد شد و در اثر فعالیت هاى سالم از جمله شرکت در اردوهاى جمعى، نه تنها از فرصت هاى بیکارى و بعضآ بزهکارى اجتماعى کاسته مى شود، بلکه اشاعه فرهنگ عمومى و توسعه فرهنگى و نشاط و سرزندگى در جامعه افزایش خواهد یافت.»33
4. ویدئو
یکى دیگر از زمینه ها و فعالیت هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان تماشاى فیلم هاى ویدئویى است و برخى از جوانان و نوجوانان دیدن فیلم را براى گذران اوقات فراغت خود انتخاب مى کنند و شکى نیست که فیلم هاى مناسب ویدئویى به عنوان یک وسیله سمعى و بصرى مى تواند تأثیر عمیقى در طرز تفکر تماشاگران گذاشته و ساعات فراغت را کارساز نمایند.
البته بدیهى است که امکان استفاده منفى از این دستگاه نیز میسّر است و از سوى دیگر، تعداد زیادى دستگاه ویدئو در خانواده هاى ایرانى به نمایش فیلم هاى مختلف مشغولند.34 «بیش از 75
درصد جوانان در اوقات فراغت خود به تماشاى ویدئو و سى دى پرداخته و در این خصوص فیلم هاى سینمایى و موسیقى را به سایر برنامه ها ترجیح مى دهند.»35
یکى از عوامل مهم بزهکارى در بین نوجوانان، مشاهده سى دى هاى جنایى و تحریک کننده امور غیراخلاقى است. بنابراین ضرورت توجه خاصى به انواع رسانه ها در این زمینه ضرورى است.
رسانه هاى گروهى از طریق نمایش فیلم هاى جنایى، صفحات حوادث مطبوعات و رمان هاى پلیسى و جنایى در امر یادگیرى و ازدیاد جرایم تأثیر نامطلوبى دارند؛ چون بسیارى از مجرمین جوان سعى کرده اند خود را به جاى هنرپیشه هاى فیلم هاى جنایى گذارند. به عبارت ساده تر، اعمال آنها را تقلید نموده اند.36
5. برنامه هاى پایگاه مقاومت بسیج
از دیگر فعالیت هایى که مى توان براى پر کردن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان توجه خاص به آن داشت، برنامه هاى پایگاه هاى بسیج مى باشد و با عنایت به اینکه نظام مقدس جمهورى اسلامى ایران به دلایل مختلف نیاز به آمادگى کامل نظامى، فرهنگى، سیاسى، اخلاقى و دینى و... دارد، توجه به این گونه مراکز و جذب نوجوانان و جوانان به آنها را باید ضرورى و پراهمیت دانست و مى توان از این مراکز به عنوان یکى از مطمئن ترین مکان ها براى پر نمودن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان یاد کرد؛ زیرا نه تنها در این مراکز به آموزش نظامى و آمادگى جسمانى توجه مى شود، بلکه به ابعاد تربیتى، فرهنگى، عقیدتى و سیاسى هم پرداخته و بها داده مى شود. «در اثر فعالیت هاى سالم، از جمله کتابخوانى، فعالیت هاى هنرى، شرکت در اردوهاى جمعى، انجام فعالیت هاى جسمانى و ورزش، انجام فعالیت هاى فوق برنامه عملى و ذوقى،... مى توان باعث اشاعه فرهنگ عمومى گردید.»37
6. سینما
یکى دیگر از فعالیت ها و زمینه هاى پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان سینماست و به راستى که مى توان آن را به عنوان یک وسیله آموزشى بسیار مؤثر و یک معلم باارزش اجتماعى یاد نمود. نیروى مرموز و سحرآمیزى که در نمایش فیلم هاى سینمایى وجود دارد تا آنجاست که کودک خردسال تا مرد سالخورده را به سوى خود مى کشاند. از این رو، مى توان سینما را یکى از پیشرفته ترین وسایل تعلیم و تربیت معرفى نمود که مى تواند در پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان مؤثر باشد. البته در آسیب شناسى سینما به این نکته مهم باید توجه داشت که «سینما به اغراق گویى در ارزش ها و تحریک احساسات جوانى و ماجراهاى شادى بخش یا جنایى پرداخته است که تمام این تغییرات موجب عدم پذیرش رفتارهاى جوانان توسط والدین مى گردد که سرانجام به ستیزه بین آنها منجر مى گردد.»38
بررسى ها نشان مى دهد که تماشاى فیلم هاى سینمایى تأثیر عمیقى بر روى منش و شخصیت بینندگان فیلم دارد؛ به ویژه اینکه بیشتر فیلم هاى سینمایى با خشونت همراه است که مى تواند پرخاشگرى در روابط شخصى افراد را افزایش دهد. تأثیر این فیلم بر کودکان و نوجوانان به مراتب بیشتر است. تماشاى خشونت در فیلم هاى سینمایى مى تواند رفتار پرخاشگرانه را از چند طریق برانگیزد :
1. تعلیم شیوه هاى پرخاشگرانه رفتار؛ در گزارش ها به مواردى از کودکان و نوجوانان برمى خوریم که عمل خشونت آمیزى را که قبلا در فیلم دیده اند، عینآ انجام داده اند.
2. افزایش برانگیختگى؛ به هنگام تماشاى برنامه هاى خشونت آمیز در مقایسه با برنامه هاى دیگر، افزایشى در برانگیختگى هیجانى دیده مى شود که احتمال رفتار پرخاشگرانه را افزایش مى دهد.
3. کاهش حساسیت نسبت به پرخاشگرى؛ تماشاى برنامه هاى خشونت موجب برانگیختگى هیجانى مى شود، اما با تکرار آن، از شدت واکنش هاى فیزیولوژیکى کاسته مى شود. ممکن است کندى هیجانى حاصل از تماشاى ممتد فیلم هاى خشونت آمیز، بر قدرت احساس همدردى با رنج افراد در زندگى واقعى اثر بگذارد و از آمادگى ما براى کمک به آنان بکاهد.
4. کاهش قید و بندهاى رفتار پرخاشگرانه؛ بررسى ها نشان مى دهد که تماشاى فرد دیگرى که رفتار پرخاشگرانه دارد، این قیود را سست مى کند. وقتى مى بینیم دیگران پرخاش مى کنند و این عمل اثرات نامطلوبى هم در پى دارند، بیشتر مایل مى شویم خصومت خود را ظاهر سازیم.
5. تحریف نظرات مربوط به حل اختلافات؛ بر پرده سینما اغلب اوقات اختلاف هاى شخصى با پرخاش بدنى حل مى شود، دیدن اینکه افراد خود با توسل به خشونت بر افراد بد پیروز مى شوند، نه تنها چنین رفتارهایى را در نظر ما قابل پذیرش مى سازد، بلکه از لحاظ اخلاقى نیز به آنها وجه مى بخشد.39
7. کتابخوانى
کتاب وسیله خوبى براى پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان است و وجود کتابخانه ها عامل مؤثرى در جلب جوانان به مطالعه کتاب خواهد بود و داشتن امکانات مطالعه دریچه اى است به سوى دنیاى شگفت انگیز علم و معرفت و راهى است بسیار ساده و عملى براى پرورش استعدادهاى خدادادى انسان و فراگیرى علوم و فنونى که او را در مسیر رشد و تکامل هدایت مى کند و چه نیکو است که اگر بتوانیم مطالعه را در نوجوانان و جوانان به صورت عادت درآوریم؛ چراکه در آن صورت، دیگر ارتباط آنها با جهان دانش و آگاهى مشکل نخواهد بود و بدون هیچ زحمت و مرارتى خواهند توانست ضمن پر نمودن بهینه اوقات فراغت، از راه مطالعه میزان درک و اندیشه خود را نسبت به جهان هستى رشد دهند.
بر اساس تحقیقات و آمار ارائه شده از سوى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى که در سال 1362 انجام گرفته، وجود کتابخانه هاى کمتر و محدودتر، مراجعان کمترى را جلب مى نماید؛ به گونه اى که در مقایسه با استان هاى مختلف، استان کهگیلویه و بویراحمد با 1258 نفر مراجع به کتابخانه کمترین تعداد و استان خراسان با 803726 نفر مراجع بالاترین رقم را داشته است و رقم بالاى مراجعان در خراسان به خاطر وجود کتابخانه هاى بیشتر و رقم کمتر مراجعان در استان کهگیلویه و بویراحمد ناشى از کم بودن کتابخانه هاى موجود در استان بوده است.40
8. برنامه هاى رادیویى
رادیو یکى از رسانه هاى مفید و مؤثرى است که مى تواند نقش فوق العاده اى در انتقال دانش، اخبار، پیام ها و موضوعات مختلف به نوجوانان و جوانان ایفا نموده و با در نظر گرفتن برنامه هایى که موردنیاز و علاقه این قشر مى باشد، در پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان مؤثر واقع شود. همچنین با تنظیم برنامه هایى مخصوص نوجوانان و جوانان و طرح نظریات و پاسخ به سؤالات مى تواند توجه آنها را به خود جلب کند. تنوع برنامه ها با در نظر گرفتن خصوصیات و ویژگى هاى قشر جوان و ایجاد رقابت هاى سازنده مى تواند آنان را به گوش دادن رادیو ترغیب نماید. «گوش دادن به رادیو حدود 27 درصد نوجوانان و 36 درصد جوانان، اوقات فراغت آنها را دربر مى گیرد. وجود شبکه هاى مختلف رادیویى که با برنامه هاى ورزشى، خانوادگى، علمى و آموزشى تهیه مى شوند از زمینه هاى مناسب و بهینه براى گذران اوقات فراغت مى باشند.»41
یکى از ویژگى هاى رادیو سهولت دسترسى به آن است و تقریبآ همه خانواده ها از آن بهره مندند و به وسیله آن مى توان به قشر وسیعى از مخاطبان در جامعه دست یافت و در پر نمودن اوقات فراغت تعداد زیادى از نوجوانان و جوانان مؤثر واقع شد.
9. برنامه هاى تلویزیونى
تلویزیون نیز یکى از وسایل ارتباط جمعى و بنا بر عقاید بسیارى، پرمخاطب ترین ابزار فرهنگى است که نقش فراوانى در ایجاد ارتباط با مردم و پر نمودن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان داشته و مى تواند نقش مهم و روزافزونى را در انتقال فرهنگ و کمک به آموزش و پرورش نوجوانان و جوانان در کشور ما ایفا کند. در این زمینه، توجه به ویژگى هاى دوران جوانى و همساز کردن برنامه هاى تلویزیونى با روحیات، طرز تفکر و علایق جوانان امرى است که باید به آن همت گماشت که در این ارتباط راه اندازى شبکه هاى مختلف تلویزیون در ارتباط با جوانان در سال هاى اخیر تجربه بسیار موفقى بوده است.
«تلویزیون به عنوان آموزگارى تأثیرگذار، رفتار انسان ها را از طریق تجربه شخصیت هایى که به نمایش مى گذارند شکل مى دهد. بنا بر یافته روان شناسان، مشارکت نوجوانان با تلویزیون هنگام تماشاى آن رخ مى دهد و نوجوان با شخصیت هاى تلویزیونى همانندسازى مى کند.»42
تماشاى برنامه هاى تلویزیونى مى تواند آسیب هاى فراوانى داشته باشد، به ویژه امروزه که بیشتر این برنامه ها همراه با پرخاشگرى و خشونت است، مى تواند تأثیر بسزایى بر شخصت و رفتار تماشاگران، بخصوص کودکان و نوجوانان داشته باشد. اگر برنامه هاى تلویزیونى را آسیب شناسى کنیم، شواهد زیادى که بیانگر تأثیرات منفى برنامه هاى خشونت بار تلویزیونى است مشاهده خواهیم کرد :
در یک بررسى طولى، که عادات تماشاى تلویزیون را طى یک دوره ده ساله پى گیرى مى کرد، کنترل شد. در این پژوهش، بیش از 800 کودک در سنین 8 تا 9 سالگى مورد بررسى قرار گرفتند. در مورد هر کودک، پژوهشگران اطلاعاتى درباره مدت تماشاى تلویزیون و نوع برنامه هاى مورد تماشا، برخى ویژگى هاى خانواده و میزان پرخاشگرى کودک از نظر هم کلاسى هایش گردآورى کردند. یکى از یافته هاى اصلى این بود، کسانى که برنامه هاى پرخشونت را ترجیح مى دادند در روابط فردى خود خشونت بیشترى نشان مى دادند تا کسانى که برنامه هاى فاقد خشونت را مى پسندیدند. ده سال بعد، با بیش از 400 نفر از همان آزمودنى ها در سن 18 تا 19 سالگى در مورد برنامه هاى تلویزیونى مورد علاقه شان مصاحبه به عمل آمد و آزمونى به آنان داده شد که گرایش آنان را به بزهکارى اندازه گیرى مى کرد. نتیجه نشان داد که بین تماشاى زیاد برنامه هاى خشونت بار تلویزیون در 9 سالگى و میزان پرخاشگرى در 19 سالگى همبستگى مثبتى وجود دارد.43
10. مطالعه روزنامه ها
با توجه به اینکه اخبار و حوادث و رویدادهاى مختلف ایران و جهان از طریق روزنامه ها منتشر مى گردد، از این رو، یکى از فعالیت ها و زمینه هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان محسوب مى شود. این گونه رسانه ها مى توانند نقش مهمى در اطلاع رسانى، تنویر افکار عمومى و گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان داشته باشد.
11. پارک هاى شهرى و گذران اوقات فراغت
یکى دیگر از فعالیت هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان پارک هاى شهرى است که با عنایت به آرامش روحى که در اثر حضور و گردش در آن به انسان دست مى دهد، داراى اهمیت بسزایى در پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان است. «42 درصد نوجوانان جامعه مورد بررسى اظهار کرده اند که بخشى از اوقات فراغت خود را با رفتن به پارک مى گذرانند. این نسبت در بین مردان 47 درصد و زنان 36 درصد بوده است.»44
بنابراین، جوانان علاقه مند هستند که قسمتى از وقت خود را در آن محیط ها بگذرانند. دنیس گیور که مطالعات زیادى در زمینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان انجام داده است، مى گوید: «اوقات فراغت فرصتى به فرد مى دهد تا انرژى خود را آزاد کند و به خلّاقیت و خودشکوفایى نایل شود.»45
12. رایانه، اینترنت، ماهواره
امروزه رشد چشمگیر فناورى اطلاعات در سطح جهانى باعث گردیده که در مدت زمان کمى بتوان از اطلاعات وسیع برخوردار شد. بنابراین، رایانه، اینترنت و ماهواره اگر در جهت مطلوب و ارزش هاى اخلاقى قرار گیرد، یکى از بهترین گزینه ها براى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان جامعه خواهد بود. از این رو، استفاده بهینه از این منابع مورد توجه مربیان تربیتى مى باشد. البته اگر در جهت نامطلوب قرار گیرد بیشترین ضربه را به جامعه وارد خواهد ساخت. از آن رو که دشمنان از طریق تهاجم فرهنگى و برنامه هاى نامناسب درصدد تحقق اهداف نادرست خود مى باشند، لازم است که مکان هاى مناسب و هدایت و کنترل برنامه ها مدنظر قرار گیرد.
«بر پایه تحقیقات 36 درصد از پاسخ گویان بعضى از اوقات فراغت خود را در منزل براى سرگرمى و تفریح از اینترنت استفاده مى کنند. آمار چت در ایران بسیار بالاست و گفته مى شود 80 درصد کاربران اینترنتى مشغول به این کار هستند. درصد کارهاى تحقیقاتى اینترنتى در ایران کمتر از 5 درصد است، در حالى که در کشورهاى اروپایى پیشرفته این آمار بالاى 80 درصد مى رسد. بازى هاى رایانه اى نیز آمار بسیار بالایى را در میان نوجوانان به خود اختصاص داده است.»46
پیشنهادها و راه کارها
1. به دلیل آنکه ورزش در اولویت فعالیت هاى مورد علاقه نوجوانان و جوانان براى پر نمودن اوقات فراغت قرار دارد، از این رو، باید ایجاد و توسعه مراکز مختلف ورزشى از قبیل باشگاه ها، میادین و سالن هاى ورزشى از طریق مبادى ذى ربط ورزشى صورت پذیرد و براى جذب هرچه بیشتر قشر جوان به ورزش، مسابقات و اردوهاى مختلف ورزشى را راه اندازى و امکان رقابت هاى سازنده بین آنها را فراهم نمود و در این زمینه راه اندازى تمامى رشته هاى ورزش در همه شهرستان ها و برگزارى مسابقات مختلف بین آنها ضرورى است.
2. عده کثیرى از نوجوانان و جوانان به دلیل مشکلات اقتصادى نمى توانند از امکانات محدودى که در جهت گذران اوقات فراغت آنان تدارک دیده مى شود، استفاده نمایند. از این رو، شایسته است از طریق مراجع ذى صلاح مساعدت هاى مناسبى به این منظور پیش بینى گردد.
3. همان گونه که اشاره گردید، سکوت حاکم بر کتابخانه ها و کتاب هاى موجود در آنها مى تواند نوجوانان و جوانان را به سمت خود کشانده و از بهترین زمینه هاى پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان محسوب گردند. در این زمینه، پیشنهاد مى گردد اولا، سالن هاى مطالعه کتاب ها گسترش یابد؛ ثانیآ، کتاب هاى تخصصى تمامى رشته هاى علمى جدیدالانتشار تهیه و در صورت نیاز به نوجوانان و جوانان تحویل داده شود.
4. از آن رو که مشاهده کتاب هاى گوناگون و بخصوص کتاب هاى جدیدالانتشار، نوجوانان و جوانان را به خرید و مطالعه آنها ترغیب مى نماید، شایسته است که نمایشگاه هاى کتاب در تمامى فصول سال و در همه شهرستان ها برپا گردد.
5. با عنایت به نقش کانون هاى فرهنگى و تربیتى در پر نمودن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان، بر مسئولان مربوطه است که در جهت گسترش فضاى فرهنگى کانون هاى فرهنگى و تربیتى اقدام لازم را معمول و با استفاده از مربیان متعهد و دلسوز به گسترش برنامه هاى مذهبى، ورزشى، هنرى، آموزشى و اردوهاى مختلف بپردازند.
6. با توجه به کمبود فضاهاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان در سطح کشور، بهتر است علاوه بر فعالیت کانون هاى فرهنگى و تربیتى، مدارس و دانشگاه ها نیز پیش از شروع تعطیلات تابستانى طرح و برنامه منطقى و عملى براى گذران این اوقات ارائه دهند و به همین منظور مدارس و دانشگاه ها براى پر کردن اوقات آزاد دانش آموزان و دانشجویان در تابستان دایر باشند تا نوجوانان و جوانان از امکاناتى نظیر زمین ورزش، کتابخانه، کارگاه و آزمایشگاه بهره مند شوند.
7. هنر و فعالیت هاى مربوط به آن نیز از لحاظ گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان باید مورد توجه قرار گیرد و از آن رو که گسترش هنرهایى مانند قالى بافى، خطاطى، نقاشى و مانند آن علاوه بر پر نمودن بهینه اوقات فراغت قشر جوان، از نظر مادى هم براى آنان و جامعه داراى ارزش اقتصادى است، بر مسئولان امر است که براى انجام چنین فعالیت هایى مراکزى را دایر و به آموزش نوجوانان و جوانان بپردازند و به منظور ترغیب هرچه بیشتر قشر جوان به این هنرها هر از چندگاه مسابقاتى برگزار نمایند.
8. با عنایت به اینکه پایگاه هاى مقاومت بسیج یکى از مطمئن ترین مکان ها براى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان مى باشند و همچنین با نگرش به موقعیت و وضعیت نظام اسلامى مان از لحاظ سیاسى، فرهنگى، نظامى و... لازم است که مسئولان مربوطه به برنامه هاى پایگاه مقاومت بسیج عنایت بیشترى مبذول داشته و با گسترش فعالیت هاى بسیج دانش آموزى و دانشجویى، کلاس هاى قرآن، احکام و سایر فعالیت هاى فرهنگى و ورزشى را بیش از قبل تقویت نمایند.
9. فهرستى از سازمان ها و ارگان هایى که در زمینه پر نمودن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان در فصل تابستان توانایى کمک به دانش آموزان و دانشجویان را دارند تهیه گردد و همراه با برنامه ها و نشانى سازمان ها در اختیار دانش آموزان و دانشجویان و شهرستان ها قرار گیرد.
10. تشکیل اردوهاى کار در زمینه هاى تولیدى اعم از صنعتى، کشاورزى و خدماتى، به گونه اى که مقررى مشخصى نیز براى نوجوانان و جوانان در نظر گرفته شود که این امر نه تنها در پر نمودن بهینه اوقات فراغت آنان مؤثر خواهد بود و باعث رشد اجتماعى آنان مى شود، بلکه دانش آموزان و دانشجویانى که از طبقه متوسط به پایین مى باشند مى توانند ضمن کار در تابستان هزینه تحصیلى خود را نیز تأمین نمایند.
11. با توجه به اهمیتى که پر نمودن اوقات فراغت در سرنوشت نوجوانان و جوانان دارد، باید خود نوجوانان و جوانان از اهمیت این امر و نحوه گذران آن آگاهى داشته باشند و در این زمینه، متولیان آموزش و پرورش، دانشگاه ها، صدا و سیما و مطبوعات در خصوص اهمیت و نحوه گذران بهینه آن به قشر جوان آموزش هاى لازم را ارائه و به آنان تفهیم نمایند که مبادا اوقات فراغت را بیهوده بگذرانند و مقصود از گذران اوقات فراغت فقط تفریح نیست و وقتى که یک فرد فراغت زیادى داشت، دست کم باید قسمتى از آن را نیز براى یادگیرى به کار ببرد؛ یادگیرى مواردى که در شکوفایى خلّاقیتش مؤثر باشد. آنان باید بیاموزند که زندگى خود را با تفریحات وقت گیر و بى ثمر و فسادانگیز تباه نسازند.
12. از آن رو که در زمینه پر نمودن اوقات فراغت سازمان هاى مختلف دخیلند، باید بین سازمان هاى مختلف در امر تدارک برنامه ریزى براى پر نمودن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان در مناطق مختلف هماهنگى به عمل آید و تحقق یا عدم تحقق برنامه ها مورد ارزیابى قرار گیرد و در جهت اصلاح برنامه ها اقدامات مناسب صورت پذیرد.
13. از آن رو که پارک هاى شهرى نیز از اماکن مناسب براى پر نمودن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان به شمار مى روند، باید این مکان ها از زمینه هاى گرایش به انحرافات پاکسازى شوند و بدین منظور، حضور نیروهاى متعهد آشنا به علوم رفتارى و آگاه به مسائل نوجوانان و جوانان براى اجراى فریضه امر به معروف و نهى از منکر ضرورى است.
14. با توجه به اینکه روزنامه ها و مجلات بیشترین اطلاعات، اخبار و حوادث گوناگون روز و جهان را گزارش مى دهند، از این رو، اگر با محتواى مناسب چاپ و به موقع و با قیمت مناسب ترى توزیع گردند مى توانند از بهترین زمینه هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان باشند.
15. از آن رو که یکى از برنامه هاى گذران اوقات فراغت قشر جوان استفاده از صدا و سیماست، باید مسئولان مربوطه ضمن توسعه کمّى و کیفى شبکه هاى رادیویى و تلویزیونى به منظور جلب نظر نوجوانان و جوانان برنامه هایى را تهیه و پخش نمایند که با ویژگى هاى سنى دوره نوجوانى و جوانى هماهنگى بیشترى داشته باشد.
16. به منظور استقبال هرچه بیشتر نوجوانان و جوانان از برنامه هایى که توسط مسئولان براى پر نمودن اوقات فراغت آنان طراحى مى گردد، باید از نظرات جوانان هر شهرستان استفاده گردد.
نتیجه گیرى
با توجه به جوان بودن جامعه کنونى ما و رشد روزافزون انواع انحرافات بخصوص در بین دانش آموزان، لازم است که به مسئله مهم اوقات فراغت توجه ویژه اى نمود تا بتوان با پر نمودن اوقات فراغت در جهت مطلوب و رشد ارزش هاى اجتماعى و اسلامى، از انحرافاتى که نسل جوان را تهدید مى کند به نحو مطلوبى جلوگیرى به عمل آورد. از این رو، با توجه به برنامه هاى ورزشى، تفریحى، علمى، اجتماعى و انواع برنامه هاى فوق برنامه که در مقاله حاضر به آن اشاره شد، مى توان نقش مؤثرى در این زمینه ایفا نمود که اهمّ آنها عبارتند از :
1. توجه دولت و مسئولان و متولیان تعلیم و تربیت به ورزش نوجوانان و جوانان براى پر نمودن اوقات فراغت متناسب با ویژگى هاى جسمى و روانى آنان؛
2. اهمیت و ارزش بیشتر دادن به فعالیت هاى هنرى متناسب با استعدادهاى نوجوانان و جوانان؛
3. تقویت پایگاه هاى مقاومت بسیج براى پر نمودن اوقات فراغت و هدایت نوجوانان و جوانان به سمت ارزش هاى اسلامى؛
4. رشد کمّى و کیفى کتب، مجلات و... در زمینه مطالب علمى متناسب با خصوصیات روانى نوجوانان و جوانان به منظور پر نمودن اوقات فراغت آنان به مطالعه و کسب ارزش هاى اجتماعى؛
- پى نوشت ها
1 کارشناس ارشد علوم تربیتى و عضو هیأت علمى دانشگاه آزاد اسلامى قم. دریافت: 13/3/88 ـ پذیرش: 1/5/88.
2 ـ غلامعلى افروز، هنگامه هاى فراغت، زمینه ساز بهداشتروانى و خلّاقیت ها، ص 128ـ129.
3 ـ محمّدمهدى صفورایى، «بهینه سازى اوقات فراغت»، زلالهدایت، ش 2، ص 74.
4 ـ حسن عمید، فرهنگ عمید، ذیل واژه «فراغت».
5 ـ على اکبر دهخدا، لغت نامه، ذیل واژه «فراغت».
6 ـ مجموعه مقالات برگزیده سمینار بررسى مسائل نوجوانان وجوانان، ص 145.
7 ـ منیژه کرباسى و منوچهر وکیلیان، مسائل نوجوانان و جوانان،ص 119.
8 ـ باقر یوسفى، «چگونگى گذراندن اوقات فراغت»، مدیریت درآموزش و پرورش، ش 13، ص 77.
9 ـ منیژه کرباسى و منوچهر وکیلیان، مسائل نوجوانان و جوانان،ص 119.
10 ـ غلامعلى افروز، هنگامه هاى فراغت زمینه ساز بهداشت روانىو بستر خلّاقیت، ص 124.
11 ـ همان، ص 126ـ127.
12 . France Dooke.
13 . John Fourastie.
14 . Tagore.
15 ـ باقر یوسفى، «چگونگى گذران اوقات فراغت»، مدیریت درآموزش و پرورش، ش 13، ص 78.
16 ـ محمدرضا قره بگلو، بررسى علل گرایش به بزهکارىنوجوانان و جوانان شهرستان محلّات، ص 78.
17 ـ سیدمحمّد میرکمالى، میزگرد»، مدیریت در آموزش و پرورش،ش 2، به نقل از: محمّدمهدى صفورایى، «بهینه سازى اوقاتفراغت»، زلال هدایت، ش 2، ص 79.
18 ـ بهروز عبدلى، مبانى روانى ـ اجتماعى تربیت دینى و ورزش،ص 177.
19 ـ یداللّه جهانگرد، «ضرورت ورزش»، پیوند، ش 132، ص 52.
20 ـ محمدرضا قره بگلو، بررسى طرق پرنمودن بهینه اوقاتفراغت نوجوانان و جوانان استان مرکزى، ص 5.
21 ـ محمدعلى کشاورزى، مسائل نوجوانان و جوانان، ص 170.
22 ـ باقر یوسفى، «چگونگى گذران اوقات فراغت»، مدیریت درآموزش و پرورش، ش 13، ص 77.
23 ـ علیرضا عصاره، «برنامه ریزى براى اوقات فراغت»، تربیت،ش 10، ص 109.
24 ـ بهروز عبدلى، مبانى روانى ـ اجتماعى تربیت بدنى و ورزش،ص 179.
25 . Ruth.
26 ـ جمشید بهنام و شاپور راسخ، مقدمه اى بر جامعه شناسىایران، ص 290.
27 . Pestalozzi.
28 . Froebel.
29 . Lieberman.
30 ـ سیامک رضا مهجور، روان شناسى بازى، ص 22 و 24.
31 ـ محمدتقى فلسفى، جوان از نظر عقل و احساس، ج 2، ص413ـ444.
32 ـ على میرزابیگى، نقش هنر در آموزش و پرورش و بهداشتروانى کودکان، ص 96.
33 ـ محمدعلى کشاورزى، مسائل نوجوانان و جوانان، ص 172.
34 ـ حسن احدى، تهاجم فرهنگى؛ چه باید کرد؟، در: مجموعهمقالات راه هاى مقابله با تهاجم فرهنگى، ص 35.
35 ـ محمدعلى کشاورزى، مسائل نوجوانان و جوانان، ص 181.
36 ـ محمّدحسین فرجاد، آسیب شناسى اجتماعى و جامعه شناسىانحرافات، ص 184.
37 ـ علیرضا عصاره، خانواده و ضرورت توجه به اوقات فراغتفرزندان، ص 33.
38 ـ محمّدحسین فرجاد، آسیب شناسى اجتماعى و جامعه شناسىانحرافات، ص 111.
39 ـ ارنست هیلگارد، زمینه روان شناسى، ترجمه محمدتقى براهنىو همکاران، ج 1، ص 586.
40 ـ سیداحمد احمدى، روان شناسى نوجوانان و جوانان، ص126.
41 ـ محمدعلى کشاورزى، مسائل نوجوانان و جوانان، ص 181.
42 ـ سمیرا نیکخواه، بررسى نقش رسانه هاى جمعى در شکل گیرىهویت ملى و مذهبى، ص 57.
43 ـ ارنست هیلگارد، زمینه روان شناسى، ج 1، ص 584.
44 ـ محمدعلى کشاورزى، مسائل نوجوانان و جوانان، ص 179.
45 ـ باقر یوسفى، «چگونگى گذران اوقات فراغت»، مدیریت درآموزش و پرورش، ش 13، ص 81.
46 ـ محمدعلى کشاورزى، مسائل نوجوانان و جوانان، ص 182.
-
منابع
احدى، حسن، تهاجم فرهنگى؛ چه باید کرد؟، در: مجموعهمقالات راه هاى مقابله با تهاجم فرهنگى، تهران، دانشگاه آزاداسلامى، 1374.ـ احمدى، سیداحمد، روان شناسى نوجوانان و جوانان، اصفهان،مشعل، 1374.ـ افروز، غلامعلى، هنگامه هاى فراغت، زمینه ساز بهداشت روانىو بستر خلّاقیت ها، به نقل از: محمّدمهدى صفورایى، «بهینه سازىاوقات فراغت»، زلال هدایت، ش 2 (پاییز 1387)، 68ـ83.ـ بهنام، جمشید و شاپور راسخ، مقدمه اى بر جامعه شناسى ایران،تهران، کیهان، 1371.ـ جهانگرد، یداللّه، «ضرورت ورزش»، پیوند، ش 132، به نقل از :محمدمهدى صفورایى، «بهینه سازى اوقات فراغت»، زلال هدایت،ش 2 (پاییز 1387)، ص 68ـ83.ـ دهخدا، على اکبر، لغت نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1325.ـ عبدلى، بهروز، مبانى روانى ـ اجتماعى تربیت بدنى و ورزش،تهران، بامداد، 1386.ـ عصاره، علیرضا، «برنامه ریزى براى اوقات فراغت»، تربیت، ش10، 1374.ـ عصاره، علیرضا، خانواده و ضرورت توجه به اوقات فراغتفرزندان، به نقل از: محمّدمهدى صفورایى، «بهینه سازى اوقاتفراغت»، زلال هدایت، ش 2 (پاییز 1387)، 68ـ83.ـ عمید، حسن، فرهنگ عمید، تهران، جاویدان، 1355.ـ فرجاد، محمدحسین، آسیب شناسى اجتماعى و جامعه شناسىانحرافات، تهران، بدر، 1371.ـ فلسفى، محمدتقى، جوان از نظر عقل و احساس، تهران، هیأتنشر معارف اسلامى، 1348.ـ قره بگلو، محمدرضا، بررسى طرق پر نمودن بهینه اوقات فراغتنوجوانان و جوانان استان مرکزى، اراک، اداره مبارزه با مفاسداجتماعى استان مرکزى، 1377.ـ قره بگلو، محمدرضا، بررسى علل گرایش به بزهکارى نوجوانان وجوانان شهرستان محلّات، پایان نامه کارشناسى ارشد، رشته علومتربیتى، اراک، دانشگاه آزاد اسلامى، 1376.ـ کرباسى، منیژه و منوچهر وکیلیان، مسائل نوجوانان و جوانان،تهران، دانشگاه پیام نور، 1378.ـ کشاورزى، محمدعلى، مسائل نوجوانان و جوانان، تهران،روزبهان، 1385.ـ مجموعه مقالات برگزیده سمینار بررسى مسائل نوجوانان وجوانان، اصفهان، جهاد دانشگاهى، 1372.ـ مهجور، سیامک رضا، روان شناسى بازى، شیراز، راهگشا، 1376.ـ میرزابیگى، على، نقش هنر در آموزش و پرورش و بهداشتروانى کودکان، تهران، مدرسه، 1370.ـ میرکمالى، سیدمحمّد، «میزگرد»، مدیریت در آموزش و پرورش،ش 2، به نقل از: محمدمهدى صفورایى، «بهینه سازى اوقاتفراغت»، زلال هدایت، ش 2 (پاییز 1387)، ص 68ـ83.ـ نیکخواه، سمیرا، بررسى نقش رسانه هاى جمعى در شکل گیرىهویت ملى و مذهبى، پایان نامه کارشناسى، رشته علوم تربیتى، قم،دانشگاه آزاد اسلامى، 1387.ـ هیلگارد، ارنست، زمینه روان شناسى، ترجمه محمدتقى براهنى وهمکاران، تهران، رشد، 1375.ـ یوسفى، باقر، «چگونگى گذران اوقات فراغت»، مدیریت درآموزش و پرورش، ش 13، تابستان 1374، 77ـ87.
