معرفت

گزارشى از:
همایش مدیریت و رهبرى در سازمان

اشاره

«مدیریت» در شرایط کنونى نظام مسأله اى حسّاس و مهم به شمار مى آید و به نظر مى رسد که ایجاد دگرگونى در تفکر رایج مدیریتى در جامعه مى تواند سرمنشأ تحولات و تغییراتى بنیادین گردد.

خوشبختانه بین سازمانهاى دست اندرکار آموزش، مطالعه و تحقیق در زمینه مدیریت کشور، پیوندى برقرار شده است. به عنوان نمونه، در این مورد، طرح مطالعات تطبیقى قریب پنج سال پیش به طور هماهنگ اما غیر رسمى و از سه سال پیش به طور رسمى، به اجرا درآمده است و به دلیل پیشرفت خوبى که در این زمینه احساس مى شود، همایش مدیریت و رهبرى در سازمان برگزار گردید.

از آنجا که دگرگونى و توسعه در نظام مقدس جمهورى اسلامى مبتنى بر چنین پژوهشها و تحقیقاتى است، که باید چهره خود را در همایش در چشم انداز عموم قرار دهد، مى توان با برنامه ریزى صحیح و منسجم و اهداف از پیش تعیین شده از این همایش ها به طور بهینه بهره بردارى کرد. از اینرو،بر آن شدیم تا با حضور فعّال در همایش یاد شده و تبادل نظر با برخى از دست اندرکاران و استادان محترم حوزه و دانشگاه گزارشى هر چند مختصر فراهم آوریم.

در این گزارش، اهداف، ویژگیها و کاستیهاى همایش و سرانجام راه حلهاى ارائه شده در زمینه اصلاح وضع مدیریت کشور به نظر شما خوانندگان محترم مى رسد. به امید آنکه بتوانیم با عنایات پروردگار، توجهات حضرت ولىّ عصرـ عجلّ اللّه فرجهـ و یارى اندیشمندان، محققان و استادان دردآشنا به این گونه مجامع علمى رونقى دیگر داده و آنان را به پایگاههاى سامان دهنده تحقیقات بنیادین در سراسر ایران اسلامى تبدیل کنیم.

گزارش

همایش مدیریت و رهبرى در سازمان با حضور اندیشمندان، پژوهشگران، استادان حوزه و دانشگاه و دانش پژوهان رشته مدیریت مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(قدس سره) از عصر روز سه شنبه 5 تیرماه آغاز گردید و تا پایان روز 7 تیرماه ادامه یافت.

از مجموع 80 مقاله، خلاصه مقاله و خلاصه سخنرانیهاى فرستاده شده به همایش، 30 مقاله در روزهاى 6 و 7 تیرماه مصادف با ایام شهادت هفتاد و دو تن از یاران صدیق امام راحل(قدس سره) در سالن علاّمه امینى دانشگاه تهران قرائت گردید.

مقالات تحت هفت موضوع کلى ارائه شد:

1ـ مقایسه مدیریت و رهبرى در اسلام;
2ـ سیر تحقیقات مدیریت اسلامى در ایران;
3ـ سیره نظرى و عملى امام خمینى(رحمه الله)در رهبرى;
4ـ قدرت و اقتدار در مدیریت و رهبرى سازمانى;
5ـ روشهاى ایجادانضباط اجتماعى و وجدان کارى;
6ـ روشهاى ایجاد اعتماد بین مدیران و کارکنان;
7ـ پیروى و اطاعت در سلسله مراتب سازمانى.

اهداف همایش

سردبیر محترم همایش، دکتر حسینى تاش، اهداف این همایش را چنین بر شمردند:

1ـ ارائه اندیشه و اهداف مجموعه سازمانهایى که طرح مطالعات تطبیقى را پیگیرى مى کنند;
2ـ فراهم آوردن زمینه اى مناسب براى شناسایى افرادى که قصد همکارى دارند;
3_ جلب توجه مدیران اجرایى، محققان و دانش پژوهان رشته مدیریت;
4_ ارائه نظریات و تبادل آرا، افکار و تحلیلهاى جدید.

ویژگیهاى همایش در نگاه مقایسه

1ـ سه رکن اساسى حوزه، دانشگاه و بدنه اجرایى مدیریت در کشور در این همایش مشارکت کردند. سازمانهاى عمده مدیریتى کشور، از جمله دانشگاه تهران، دانشگاه امام حسین(علیه السلام)، حوزه علمیه قم سازمانهاى مدیریت دولتى،صنعتى واموراستخدامى کشور، که مجموعهـ هاى مدیریتى کشورند، با مشارکت یکدیگر چنین محفلى برپا ساختند.

2ـ محورهاى مورد بحث در مقالات ارائه شده غالباً جزئى و کاربردى بود، در صورتى که موضوعات مقالات ارائه شده در چهارمین همایش بین المللى در مورد اصول و مبانى مدیریت اسلامى بود.

3ـ در این همایش، 30 مقاله از داخل کشور و 16 مقاله از خارج ارائه شده بود. این مطلب از کثرت استقبال و شرکت فعّال استادان، محققان و دانش پژوهان ایرانى حکایت مى کند.

4ـ مخاطب قسمت عمده اى از مسائل مطرح شده دست اندرکاران طرح مطالعات تطبیقى مدیریت بود.

5ـ شناسایى افرادى که در زمینه مدیریت تحقیق کرده اند.

ویژگیهاى مزبور در این همایش، به شکلى متمایز از همایش بین المللى مدیریت اسلامى، که در تاریخ 17 22 مرداد 1371 برگزار شد، به چشم مى خورد.

در آیینه نقد و نظر

در حاشیه همایش مدیریت و رهبرى در سازمان، با برخى از صاحب نظران، پژوهشگران و دانش پژوهان درباره ابعاد علمى و اجرایى این همایش گفتگویى انجام شد. در این نشست علمى، به نکات مهمى اشاره شد که امید است با ارائه آن، بتوان دقت و امعان نظر مسؤولان محترم را در پربار کردن و بهتر ارائه دادن سایر همایش هاى علمى جلب کرد و در این راستا، به نداى نبوى «کلّکم راع و کلّکم مسؤولٌ عن رعیّته» لبیک گفت و به وظیفه خویش عمل کرد. مهمترین نکات مورد نظر بدین شرح است:

1ـ یکى از اشکالات مهمى که در هر همایشى با آن روبه رو مى شویم «کار براى همایش» است; یعنى هر محقق همزمان با فراخوان مقاله به دنبال تحقیق رفته و در زمانى فشرده و کوتاه، مقاله اى که از «محتوى»، «ژرف نگرى» و «نوآورى» مورد انتظار تهى است گردآورى مى کند یا احیاناً مقاله اى را ارائه مى دهد که بارها به همایش هاى گوناگون ارسال کرده وازهرگونه ابتکار وتحقیق جدیدى بدور است. شاید بتوان گفت که علت این مسأله از یک سو، کمبود کارهاى تحقیقاتى و از سوى دیگر، عدم توازن بین همایش ها و تحقیقات در کشور است.

2ـ ملاک ارزیابى برخى از مقالات (به دلیل نرسیدن تمام آن به دفترهمایش،) خلاصه مقاله و اعتبار نویسنده آن بوده است. از اینرو، در برخى از موارد،ارائه مقالات منجربه خستگى وتضییع وقت حضارمى شد.

3ـ به علت اینکه مسؤولان ارجمند سعى در ارائه بیشتر مقالات داشتند، برنامه اى فشرده از حیث زمانى فراهم شده بود که هم از بعد اجرایى و هم از بعد اثرگذارى در کیفیت بهره بردارى مشکل آفرید.

4ـ معمولاً در هر همایشى، نقش «جهت دهى»، «جمع بندى»، «نقد و بررسى»، «تصحیح»، «تکمیل مقالات» و «توزیع زمانى» در ارائه مقالات به عهده هیأت رئیسه است. اما در همایش مزبور، هیأت رئیسه بیشتر جنبه تشریفاتى داشت.

5ـ در خبرنامه شماره یک، سخنرانیها، موضوع میزگردها و استادان مورد نظر معیّن شده بود; اما میزگردها، اگر هم برگزار مى شد، فقط جنبه پرسش و پاسخ داشت.

راه حلهاى پیشنهادى

الف ) بالابردن کیفیت و حجم فعالیتهاى تحقیقى: با سرمایه گذارى و ایجاد انگیزه معنوى و تأمین مشکلات مادى محققان، باید کوشید تا افراد بدور از دغدغه هاى زندگى به صورتى متمرکز به پژوهش بپردازند.

ب) رعایت فاصله زمانى: براى عمق دادن به تحقیقات، لازم است فاصله زمانى بین فراخوان مقاله تا ارسال آن، به گونه اى باشد که محقق وقت کافى براى پژوهش داشته باشد.

ج)  آزمایش تحقیقات: پژوهشهاى آماده شده باید در نهادها و سازمانهاى گوناگون به صحنه عمل درآید تا آزمایش خود را پس دهد.

د ) ارائه تحقیقات: پس از موفقیت پژوهش در میدان عمل، باید براى عرضه آن به مجامع علمى و فرهنگى اقدام به برگزارى همایش شود تا دستاوردهاى پژوهش به سایران ارائه شود.

هـ) تعدد همایش: براى پیشگیرى از خستگى افراد و فشردگى زمان در ارائه مقالات و برقرارى بهتر ارتباطات مفهومى بین محقق و مخاطب، باید همایش ها را در مقاطع گوناگون، مثلاً هر دو ماه یا سه ماه یکبار برگزار کرد.

در پایان از آقایان، دکتر میرزایى، دکتر لطیفى، دکتر سیدجوادین، دکتر سرکشیک، دکتر حسینى تاش و دانش پژوهان رشته مدیریت مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(قدس سره)، که ما را در تهیه این گزارش یارى کردند، تشکر مى کنیم.

همایش

مدیریت و رهبرى در سازمان

به دلیل پیشرفت خوبى که در این زمینه احساس مى شود، همایش مدیریت و رهبرى در سازمان برگزار گردید.
سازمانهاى مدیریت دولتى،صنعتى واموراستخدامى کشور، که مجموعهـ دکتر سرکشیک، دکتر حسینى تاش و دانش پژوهان رشته مدیریت انسانى و دیگر زمینه هاى مربوط به حوزه مدیریت سازمان مى باشد. غالب کتابها به زبان فارسى و انگلیسى تألیف و یا ترجمه و طى پنج سال اخیر چاپ شده اند. جزوه هاى درسى و مقالات نشریات، خارج از دائره تحقیق این کتابشناسى مى باشد. ذیلاً با استفاده از روش الفبایى مؤلف به معرفى کتابها مى پردازیم:

یکى از سه سطح است. ذیلاً به معرفى مطالب هر بخش مى پردازیم:

هنجارها و پایگاه مطرح مى گردد. در بخش چهارم، وصول به اهداف و محاسبى بود که ضمن مشاهده گرى اطلاعات، اطلاعات را به طور است اطلاعات جامع ومنسجمى براى مطالعه جامعه شناختى سازمانها

• تبیین مفهوم مدیریت اسلامى (مفهوم الادارة الاسلامیة)
• ارزشهاى اسلامى در مدیریت
• مدیریت فرهنگى یا فراهنگى (الادارة الثقافیّة أو الثقافة العالیة)
• خودشناسى درون مایه وجدان کارى (الثّروة الباطنیة للوجدان العملی)
• روند ایجاد توسعه و دیدگاه فرهنگ سازمانى در نظریه سازمان

طریقة ایجاد و توسعة نظر ثقافة المؤسسة فی نظریة المؤسسة

• نظریه کثرت گرا نظریة الکثرة
• فرااخلاق
• مبانى معرفت شناسى باورهاى دینى معرفة العقائدالدینیّة
• خطوه باتّجاه تعیین طبیعة الوجدان العلمی فی المؤسّسات

گامى به سوى نهادینه کردن وجدان کارى در سازمانها

8ـ رضائیان على، تجزیه و تحلیل و طراحى سیستم، تهران، انتشارات دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، 1373.

نویسنده در قسمتى از مقدمه کتاب مى گوید: عصر سیستمها پس از جنگ جهانى دوم آغاز مى شود. در این هنگام، به جاى اینکه یک کل را بر اساس اجزاى تشکیل دهنده اش تشریح نمایند، به چگونگى قرار گرفتن اجزاء در کل توجه مى شود و بدین وسیله، زمینه کل نگرى فراهم شد. این در حالى بود که تفکر رائج قبل از جنگ جهانى دوم، عقیده جزءنگرى بود و روش شناسیهاى علوم فیزیکى تنها عامل لازم براى توضیح حیات تلقى مى شد. به هرصورت، عصر سیستمهاى انقلاب ماوراء صنعتى را به ارمغان آورد. این انقلاب مبتنى بر ماشینهاى محاسبى بود که ضمن مشاهده گرى اطلاعات، اطلاعات را به طور منطقى پردازش و منتقل مى کردند. و بدین وسیله امکان مکانیزه کردن تلاشهاى ذهنى فراهم شد. این کتاب در دو بخش و مشتمل بر سیزده فصل تنظیم شده است که عناوین مهم آن عبارتند از: ضرورت تجزیه و تحلیل و طراحى سیستم، فنون تجزیه و تحلیل، مدلسازى مفهومى اطلاعات، طراحى پروژه، نظریه عمومى سیستمها و شناخت خرده سیستم و ساده سازى الگوى تعاملى آن.

9ـ رضائیان على، مدیریت رفتار سازمانى، تهران، انتشارات دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، 1373.

دراین کتاب براى مطالعه رفتاراز روش تشخیص استفاده شده است. این روش از چهار مرحله تشکیل شده است که عبارتنداز: توصیف، تشخیص، تجویز و اقدام. مطالب کتاب در پنچ بخش تنظیم شده است. بخش اول کتاب، مشتمل بر فصل 1 و 8 مى باشد که با عنوانهاى رفتار سازمان و الفباى مدیریت درصدد بیان مرحله توصیف مى باشد. سه بخش بعدى کتاب که رفتار در سطح فردى، گروهى و سازمانى را تجزیه و تحلیل مى کند، مبین مرحله تشخیص مى باشد. در بخش مربوط به تجزیه و تحلیل در سطح فردى انگیزش و رفتار، یادگیرى و ارتباطات بحث شده است. در بخش رفتار گروهى، این عناوین وجود دارد: کدامین سبک مدیریت، تنش زدایى در مدیریت، شریان حیات مدیریت، و گوش شنوا زیربناى مهارت ارتباطى و بالاخره مباحث نیروى انسانى عاملى استراتژیک، هدف گذارى کمال مدیریت و سازمان و نقش مدیر در مدیریت کار و عملکرد رفتار افراد را در سطح سازمان تجزیه و تحلیل مى کند. در این بخش، تجویزهایى براى افزایش اثربخشى سازمان نیز ارائه شده است.

10ـ ریچارد اسکات، سازمانها، سیستمهاى عقلایى، طبیعى و باز نظریه هاى سازمانى، ترجمه دکتر حسین میرزایى اهرنجانى و فلورا سلطانى تیرانى، تهران، انتشارات دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، 1374.

این کتاب ترجمه چاپ سوم کتاب ریچارد اسکات مى باشد و در دو جلد تهیه شده است. در پیشگفتار مؤلف عنوان شده است که ایشان توجه خاصى به کار جامعه شناسان داشته و لذا در این کتاب سعى کرده است اطلاعات جامع ومنسجمى براى مطالعه جامعه شناختى سازمانها فراهم نماید.

یکى از خصوصیات این کتاب ارائه طرح جدیدى براى طبقه بندى است. مؤلف کتاب بر مبناى سه سطح تجزیه و تحلیل (روانشناسى اجتماعى، ساختارى و اکولوژى) چهار مدل سیستم عقلایى بسته، عقلایى باز، سیستم طبیعى بسته و سیستم طبیعى باز را ارائه داده است. جلد اول مشتمل بر سه بخش مى باشد: عنوان بخش اول آشنایى با سازمانها مى باشد. بخش دوم مشتمل بر فصول چهارگانه ذیل مى باشد: سازمانها به عنوان سیستمهاى عقلایى، سازمانها به عنوان سیستهاى طبیعى، سازمانهاى به عنوان سیستمهاى باز، و ترکیب نگرسها. در بخش سوم کتاب نیز این عناوین به چشم مى خورد نظریات محیطى و تأسیس سازمانها.

11ـ ریچارد ال دفت، تئورى سازمان و طراحى ساختار، ترجمه على پارسائیان و سید محمد اعرابى، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهاى بازرگانى، 1374.

این کتاب مشتمل بر شش بخش مى باشد که در دو جلد ترجمه شده است و هر جلد سه بخش از کتاب را پوشش مى دهد. بخش اول کتاب مشتمل بر مقدمه اى بر سازمانها و ماهیت نظریه سازمان مى باشد. در بخش دوم، مطالبى در مورد مدیریت عالى سازمانى، اهداف و اثر بخشى، و نیز ارتباط با محیط خارجى سازمان ارائه شده است. بخش سوم کتاب نیز، درباره طراحى ساختار سازمان بوده و در آن فصول ذیل گنجانده شده است: سیستمهاى اطلاعاتى پیشرفته درسازمانهاى تولیدى، اندازه یا بزرگى سازمان رشد و چرخه زندگى، طراحى ساختار سازمان، و ساختارهاى مناسب یا سازمانهاى جهانى. در بخش چهارم و پنجم کتاب درباره روندها و فرایند درون سازمان مطالبى ارائه شدهاست.

و بالاخره، در بخش ششم کتاب درباره رهبرى و طرح سازمانهاى آینده بحث شده است.

12ـ سعادت، اسفندیار، فرایند تصمیم گیرى در سازمان، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، بهمن 1372.

مبحث تصمیم گیرى همیشه به عنوان بخشى جدایى ناپذیر از مدیریت، در ادبیات مدیریت مطرح بوده است. هربرت سایمون محققى است که در رابطه با مفهوم و مکانیسم تصمیم گیرى مطالعات زیادى انجام داده است. به عقیده ایشان تصمیم گیرى و مدیریت دو واژه مترادف مى باشند. علاوه بر سایمون، گروه دیگرى از صاحب نظران نیز این دو را یکى دانسته و مدیریت را غیراز تصمیم گیرى ندانسته اند و معتقدند که انجام وظائفى چون برنامه ریزى، سازماندهى یا کنترل در واقـع کـارى جـز تصمـیم گیرى در باره نحوه انجام ایـن فعالیت ها نیست.

این کتاب در سیـزده فصـل مختلف تنظیم شده است. در فصل اول بیشتر مباحث مقدماتى مطرح مىشود و در فصول بعد این مطالب مطرح شده است: مدلهاى تصمیمیم گیرى، مسأله حلّ مى کنیم یـا تصمیم مى گیریم؟ جستجو براى یـافتن راه حل، مفهوم عقلایى و کاربرد آن در تصمیم گیرى، نقـش شخصیت در تصمیم گیرى،نقش محیط در تصمیم گیرى، نقش اطلاعات در تصمیم گیرى، تصمیم گیرى در بحران، نقش مشارکت در تصمیم گیرى، تصمیم گیرى گروهى، تصمیم گیرى و شیوه هاى رهبرى و خلاقیت و نوآوری