رویکرد سه دین بزرگ اسلام، مسیحیت و یهود در باب شمایل و شمایل‌نگاری

مینا محمدی وکیل / استادیار دانشکده هنر دانشگاه الزهرا سلام الله علیها    m.vakil@alzahra.ac.ir
دريافت: 6/7/98                    پذيرش: 25/1/99
چکيده
در ادیان الهی، با وجود آموزه‌های یکتاپرستانۀ مشترک، رویکردهای متفاوتی در زمینة خلق شمایل‌های الهی و انسانی وجود دارد. درک چرایی تفاوت در این رویکردها برای شناخت ماهوی هنرهای دینی امری ضروری و هدف پژوهش حاضر است. این تحقیق که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام پذیرفته، نشان می‌دهد که در تورات ساخت شمایل صراحتاً منع شده و سازندة آن مورد لعن خداوند قرار گرفته است. اما در مسیحیت گرچه در ابتدا ممنوعیت‌هایی دربارة هنر صورت‌نما وجود داشته، اما در قرون بعد، خلق شمایل مسیح، بسیار مرسوم گردید و این گرایش در مقاطعی تا مرحلة افراط‌گرایانۀ گرایشات پرستشی نسبت به شمایل‌ها ظهور یافت. در اسلام محدودیت خلق شمایل با فلسفة پرهیز از آداب‌ پرستشی گذشته و به سبب تشحیذ اذهان نومسلمانان به وجود آمد. بنا بر اصل توحید، مقام خداوند مبرا از هرگونه تشبیه و تجسم است، و این امر سبب پدیدار شدن رویکردی تنزیهی در تصاویر اسلامی گردید. پرهیز از خلق تصاویر و یا ساخت پیکره‌های انسانی و جانوری در اسلام نیز بر پایة همین شأن تنزیهی شکل پذیرفت.
كليدواژه‌ها: شمایل‌های مقدس، شمایل‌نگاری، شمایل‌شکنی، حرمت صورت‌گری، هنر اسلامی، هنر مسیحی، هنر یهودی.