تاريخ و علل پيدايش تجويد

سال بيست و هفتم ـ شماره 247 (ويژة علوم قرآني)

محمدعلي محمدي / استاديار گروه علوم قرآني پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي      AQamohammadi@Gmail.com
دريافت: 11/8/96                    پذيرش: 19/2/97
چکیده
مقالة حاضر به بررسی تاریخ و علل پیدایش تجوید می‌پردازد. سؤال اصلی این پژوهش آن است که «دانش تجوید از چه زمانی و به چه دلیلی به وجود آمد؟ مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد تاریخی، پس از تعریف «تجوید»، به بررسی هفت نظریه دربارة تاریخ پیدایش این دانش پرداخته و به این نتیجه دست یافته است که هرچند قواعد اولیه‌ای برای تلفظ صحیح واژگان عربی، که بعدها نام «تجوید» به خود گرفت، در میان عرب‌ها قبل از اسلام وجود داشت، اما تدوین قواعد تجوید و صحیح‌خوانی و علوم ادبی دیگر پس از ظهور اسلام، با راهنمایی حضرت علی(ع) انجام شد. در اواسط قرن سوم، پس از رشد علوم یادشده، اصطلاح تجوید برای دانشِ «ادای حروف از مخرج و اعطای حق و مستحق آنها» انتخاب شده و به‌مثابة دانشی مستقل در کنار سایر علوم قرار گرفت.
این مقاله در پی آن است که ثابت کند دانش تجوید و به تعبیر دقیق‌تر، «فن تجوید» از علوم تأسیسی اسلام نیست و اختصاصی به قرآن و حتی روایات نیز ندارد. تجوید روش درست سخن گفتن به زبان عربی را به ما می‌آموزد و علت پیدایش آن نیز نیاز عرب‌ها به تکلم صحیح بوده است. ازاین‌رو، نظریاتی که تجوید را فراروی تدبر قرار می‌دهد و نظریاتی که برای پیدایشِ اصل تجوید، زمان خاصی را مشخص می‌کند، هیچ‌یک قرین صحت نیست.
کلید‌واژه‌ها: قرآن، قرائت، تجوید، حق حروف، مستحق حروف، آواشناسی، گات، قواعد زبان عربی