معرفت

سال بیست و هفتم ـ شماره 247 (ویژة علوم قرآنی)

محمدعلی محمدی / استادیار گروه علوم قرآنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی      AQamohammadi@Gmail.com
دریافت: 11/8/96                    پذیرش: 19/2/97
چکیده
مقالة حاضر به بررسی تاریخ و علل پیدایش تجوید می پردازد. سؤال اصلی این پژوهش آن است که «دانش تجوید از چه زمانی و به چه دلیلی به وجود آمد؟ مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد تاریخی، پس از تعریف «تجوید»، به بررسی هفت نظریه دربارة تاریخ پیدایش این دانش پرداخته و به این نتیجه دست یافته است که هرچند قواعد اولیه ای برای تلفظ صحیح واژگان عربی، که بعدها نام «تجوید» به خود گرفت، در میان عرب ها قبل از اسلام وجود داشت، اما تدوین قواعد تجوید و صحیح خوانی و علوم ادبی دیگر پس از ظهور اسلام، با راهنمایی حضرت علی(ع) انجام شد. در اواسط قرن سوم، پس از رشد علوم یادشده، اصطلاح تجوید برای دانشِ «ادای حروف از مخرج و اعطای حق و مستحق آنها» انتخاب شده و به مثابة دانشی مستقل در کنار سایر علوم قرار گرفت.
این مقاله در پی آن است که ثابت کند دانش تجوید و به تعبیر دقیق تر، «فن تجوید» از علوم تأسیسی اسلام نیست و اختصاصی به قرآن و حتی روایات نیز ندارد. تجوید روش درست سخن گفتن به زبان عربی را به ما می آموزد و علت پیدایش آن نیز نیاز عرب ها به تکلم صحیح بوده است. ازاین رو، نظریاتی که تجوید را فراروی تدبر قرار می دهد و نظریاتی که برای پیدایشِ اصل تجوید، زمان خاصی را مشخص می کند، هیچ یک قرین صحت نیست.
کلید واژه ها: قرآن، قرائت، تجوید، حق حروف، مستحق حروف، آواشناسی، گات، قواعد زبان عربی